• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

باران در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



باران قطره‌های فرود آمده از ابرها، به خواست خداوند برای پایداری زندگی است.



باران قطره‌های آبی است که از ابرها بر زمین فرو می‌ریزد.
برخی از واژه‌پژوهان
[۱] لسان‌العرب، ج‌۱۱، ص‌۱۳۱، «مطر».
[۲] لغت‌نامه،ج‌۳، ص‌۳۴۶۲.
[۳] فرهنگ فارسی، ج‌۱، ص‌۴۴۶، «باران».
و مفسران
[۴] مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۴۶.
این واژه را معادل واژه «مطر» در زبان عربی دانسته‌اند، هر چند بعضی «مطر» را به هر آنچه که از آسمان ببارد معنا کرده‌اند.
[۵] التحقیق، ج‌۱۱، ص‌۱۲۹، «مطر».
واژه مطر ۱۵بار در ۹ آیه قرآن آمده است که تنها در دو آیه ۱۰۲ نساء و ۲۴ احقاف به معنای باران است و در دیگر موارد به صورت مجازی درباره فرو فرستادن عذاب بر بعضی از امتهای پیشین به کار رفته است. در بیش از ۵۰ آیه قرآن از معنا و مفهوم باران با الفاظ و واژه‌های گوناگون یاد شده است.

۱.۱ - تقسیم آیات به اعتبار معنای باران

این آیات را به اعتبار معنای واژه‌ای که بر باران دلالت دارد می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: در دسته نخست واژه «مَطَر» به کار رفته است که در برگیرنده همه گونه‌های باران مانند باران سودمند و زیانبار و باران تند و آرام است.
در دسته دوم واژه‌هایی که بر گونه‌ای از باران دلالت دارد استعمال شده است.
این واژه‌ها عبارت است از:«غَیْث» یعنی باران سودمند
[۱۹] التحقیق، ج‌۸‌، ص‌۲۹۲، «غیث».
[۲۰] مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۳۶۵.
[۲۱] الفروق اللغویه، ص‌۳۹۱.
، «وَدْق» که برخی آن را نام ذرات کوچک آبی دانسته‌اند که ابتدا از ابرها خارج
[۲۲] مفردات، ص‌۸۶۱‌، «ودق».
و از پیوستگی آن‌ها باران ساخته می‌شود
[۲۳] مجموعه آثار، ج‌۷، ص‌۳۸۳‌- ۳۸۴، «باد و باران در قرآن».
و بعضی هم آن را به مطلق باران معنا کرده‌اند
[۲۴] التحقیق، ج‌۱۳، ص‌۷۲، «ودق».
«وابل» یعنی باران تند و شدید ، «طَلّ» به معنای باران آرام با قطرات ریز
[۳۱] مفردات، ص‌۵۲۲‌.
[۳۲] التحقیق، ج‌۷، ص‌۱۱۴، «طل».
و «صَیِّب» یعنی باران شدید همراه با رعد و برق .
[۳۴] مجموعه آثار، ج‌۷، ص‌۳۷۱‌-۳۷۲، «باد و باران در قرآن».


۱.۲ - واژه‌های دال بر باران

در دسته سوم از واژه‌هایی استفاده شده است که به سبب وجود قرینه‌ای یا مناسبتی در معنا بر باران دلالت دارد.
این واژه‌ها عبارت است از :
«ماء» به معنای آب که بیش از ۳۰ مرتبه به دلالت قرینه‌ای در آیه به معنای باران به کار رفته است و در بیش‌تر موارد وجود فعل «اَنْزَلَ» یا همریشه‌های آن در تعابیری چون «اَنزَلَ مِنَ السَّماء ماءً» بر این کاربرد دلالت دارد و در آیات «فَفَتَحنا اَبوبَ السَّماءِ بِماء مُنهَمِر» و «اَنّا صَبَبنَا الماءَ صَبًّا» تعبیر «فَفَتَحنا اَبوبَ السَّماءِ» و فعل «صَبَبنَا» (ریختیم) قرینه‌ای بر کاربرد «ماء» در معنای باران است.
واژه دیگر، « سماء » به معنای آسمان است که به سبب فرود آمدن باران از آسمان به آن سماء گفته‌اند.
[۴۳] مفردات، ص‌۴۲۷، «سما».
؛ نیز «رَجْع» که به معنای بازگرداندن است و چون آسمان باران را بر می‌گرداند به آن رجع
[۴۴] جامع‌البیان، مج‌۱۵، ج‌۳۰، ص‌۱۸۵.
گفته‌اند
[۴۶] مفردات، ص‌۳۴۳، « رجع».
و « رزق » که به سبب نقش باران در پیدایش روزی، از آن این‌گونه تعبیر شده‌است.
[۴۸] مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۱۰۹.
همچنین است واژه «ناشرات».
[۵۰] جامع البیان، مج‌۱۴، ج‌۲۹، ص‌۲۸۷.

در آیاتی که از واژه « وابل » و « طَلّ » استفاده‌شده، از باران در قالب تمثیل سخن رفته و مجموعاً در ۱۸ آیه، باران در تمثیلهای قرآن به کار رفته است.
برای بخش بسیاری از آیات باران تفسیر علمی بازگو شده است. در معنای آیات ۱۱ انفال و ۴۸ فرقان نیز تفسیر عرفانی ارائه کرده‌اند.

۱.۳ - ویژگیهای باران در قرآن

باران پدیده‌ای طبیعی است که پاره‌ای ویژگیها و کارکردهای آن در طبیعت و زندگی، برای انسان آشناست و در قرآن از آن‌ها سخن به میان آمده است.
این ویژگیها عبارت است از: پاکی و پاک‌کنندگی، مبارک بودن و گونه‌های بارش تند و آرام. در قرآن پس از یادآوری هریک از این ویژگیها، بعضی از کارکردهای باران، متناسب با آن ویژگی نیز بازگو شده است.
مجموع کارکردهایی که قرآن در این آیات و دیگر آیات برای باران بیان کرده عبارت است از: تأمین آب آشامیدنی
[۶۶] الاشارات العلمیة، ص‌۷۵.
و دیگر آبها
[۷۱] روح المعانی، مج‌۸‌، ج‌۱۴، ص‌۴۷.
حیات زمین
[۷۷] مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۴۵۰.
[۷۸] پیام قرآن، ج‌۲، ص‌۲۵۳.
، پیدایش درختان و گیاهان و کشتزارها و تأمین غذای موجودات
[۸۲] مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۵۲۸‌.
، سرسبزی طبیعت ، طهارت
[۸۹] جامع‌البیان، مج‌۶‌، ج‌۹، ص‌۲۵۷.
[۹۰] مع القرآن فی الکون، ص‌۱۵۴.
و در شرایطی نابودی زراعت و محصولات کشاورزی..

۱.۴ - خاصیت پاک کنندگی باران

از‌میان این ویژگی‌ها در فقه با استناد به آیات «یُنَزِّلُ عَلَیکُم مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُم‌بِهِ» و «اَنزَلنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهورا» از خاصیت پاک کنندگی باران سخن رفته و آن را از مصادیق « آب مطلق» شمرده‌اند.
[۹۶] منتهی‌المطلب، ج‌۱، ص‌۱۷‌۱۸.
[۹۷] المغنی، ج‌۱، ص‌۸‌.


۱.۵ - تبیین جهانبینی توحیدی

قرآن با یادآوری این ویژگیها و کارکردها از دانسته‌های انسان برای تبیین جهانبینی توحیدی و نگاهی به فراخور این دیدگاه به پدیده باران، ناپایداری جلوه‌های دنیا، بی‌حاصل بودن انفاق برای غیر خدا ، برکت انفاق برای خدا و چگونگی معاد بهره می‌جوید.
قرآن نزول باران و کارکردهای طبیعی آن را به خداوند نسبت می‌دهد و بدین وسیله شرک و باور به آن را نفی می‌کند؛ همچنین آن را گواهی بر بعضی از صفات خداوند مانند خالقیترحمت ، رزاقیت ، لطف و دانایی و قدرت می‌داند، بر این اساس باران در جایگاهی فراتر از پدیده‌ای صرفاً طبیعی، رحمت و آیتی از خداوند است که به اندازه‌ای معین در جایی مشخص فرو می‌ریزد و حیات دوباره زمین و رویش گیاهان و درختان پس از بارش باران، نشانه‌ای بر توانایی خداوند بر زنده کردن مردگان و حقانیت معاد است:«والَّذی نَزَّلَ مِنَ‌السَّماءِ ماءً بِقَدَر فَاَنشَرنا بِهِ بَلدَةً مَیتًا کَذلِکَ تُخرَجون» و به هنگام کمبود باران، استغفار
[۱۴۱] مجمع البیان، ج‌۵‌، ص‌۲۵۸.
و توبه
[۱۴۳] مجمع البیان، ج‌۵‌، ص‌۲۵۸.
در فزونی آن مؤثر است.

۱.۶ - ایمان و تقوا را عامل بارش باران

بعضی از مفسران
[۱۴۵] مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۶۹۸‌.
که تعبیر «بَرَکات مِنَ‌السَماء» را در «لَو اَنَّ اَهلَ القُرَی ءامَنوا واتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَیهِم بَرَکت مِنَ السَّماء» به معنای باران دانسته‌اند، ایمان و تقوا را عامل بارش باران شمرده‌اند.
برای اهل کتاب عمل به تورات و انجیل و آنچه از سوی پروردگارشان نازل شده است سبب خوردن روزی از آسمان و زمین می‌شود:«لَو اَنَّهُم اَقاموا التَّورةَ والاِنجیلَ و ما اُنزِلَ اِلَیهِم مِن رَبِّهِم لاََکَلوا مِن فَوقِهِم ومِن تَحتِ اَرجُلِهِم». بعضی از مفسران روزی آسمانی را در این آیه (لاَکَلوا مِن فَوقِهِم) به معنای‌باران دانسته‌اند.
[۱۴۸] جامع البیان، مج‌۴، ج‌۶‌، ص‌۴۱۱‌-۴۱۲.
در روایات نیز برای هنگام کمبود باران به دعا
[۱۴۹] الامالی، ص‌۳۰۳.
[۱۵۰] شرح جامع الصغیر، ج‌۵‌، ص‌۱۲۶.
و خواندن نماز برای طلب باران
[۱۵۲] المعتبر، ج‌۲، ص‌۳۶۱.
[۱۵۳] صحیح‌البخاری، ج‌۲، ص‌۲۰‌۲۱.
سفارش شده است.
این رویکرد قرآن به پدیده باران، زمینه‌ای است تا کسانی با بهره‌گیری از خرد، فکر ، بصیرت ، گوش شنوا و ایمان نعمتهای خداوند را به یاد آورند و شکرگزار باشند.

۱.۷ - باران برای یاری مؤمنان یا عذاب کافران

باران افزون بر کارکردی که در طبیعت دارد، ممکن است در شرایطی برای یاری مؤمنان یا عذاب کافران به کار رود.
بارش باران در جنگ بدر هنگامی که دستیابی قریش بر چاههای آب، مسلمانان را از دسترسی به آن بازداشته بود از موارد یاری مؤمنان است که قرآن آن را عامل آرامش دلها و پایداری مسلمانان می‌داند
[۱۶۶] مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۸۰۷‌.
:«یُنَزِّلُ‌عَلَیکُم مِنَ السَّماءِ ماءً... لِیَربِطَ عَلی قُلوبِکُم‌و‌یُثَبِّتَ بِهِ‌الاَقدام» و بارش شدید باران بر قوم نوح و نابودی کافران پس از آن‌که نوح را دروغگو و مجنون خوانده بودند رخدادی برای عذاب کافران است.



در بخشی از تمثیلهای قرآن از باران و پاره‌ای ویژگیها و کارکردهای آن سخن به میان آمده است.
بازگویی این تمثیلها برای توضیح پایداری حق و ناپایداری باطل، نابجا و بی‌حاصل بودن انفاق و بخشش برای غیر خدا ، برکت انفاق برای خدا ، ترس و دلهره منافقان، زودگذر بودن جلوه‌های دنیا و حقانیت معاد است.

۲.۱ - حق ماندگار و باطل از بین رفتنی

قرآن حق را ماندگار و باطل را از بین رفتنی می‌داند و برای توضیح این سخن به بارانی که در زمین آبی همراه کف جاری می‌کند مثال می‌زند.
در این مثال باطل مانند کف روی آب از بین می‌رود و حق همانند آب که در زمین می‌ماند پایدار است
[۱۸۱] الامثال فی‌القرآن، ص‌۱۸۰.
[۱۸۲] مثال‌های زیبای قرآن، ص‌۲۹۳.
:«اَنزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَت اَودِیَةٌ بِقَدَرِها فَاحتَمَلَ السَّیلُ زَبَدًا رابِیًا... کَذلِکَ یَضرِبُ اللّهُ الحَقَّ والبطِلَ فَاَمَّا الزَّبَدُ فَیَذهَبُ جُفاءً واَمّا ما یَنفَعُ النّاسَ فَیَمکُثُ فِی الاَرضِ کَذلِکَ یَضرِبُ اللّهُ الاَمثال». انفاق برای غیر خدا و نشان دادن به مردم، کاری باطل و بی‌حاصل است که قرآن آن را مانند پاشیدن بذر بر روی سنگی می‌داند که لایه نازکی از خاک آن را فرا گرفته باشد و باران شدیدی بر آن باریده، بذر و خاک را بشوید و چیزی بر جای نگذارد:«کَالَّذی یُنفِقُ مالَهُ رِئاءَ النّاس... فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفوان عَلَیهِ تُرابٌ فَاَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلدًا لا‌یَقدِرونَ عَلی شَیء مِمّا کَسَبوا» اما انفاق برای خشنودی خداوند مانند درختی ریشه دار و محکم است که هم از بارانهای تند و هم از بارانهای آرام بهره می‌گیرد و ثمره‌ای دو چندان به بار می‌آورد:«مَثَلُ الَّذینَ یُنفِقونَ اَمولَهُمُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ وتَثبیتًا مِن اَنفُسِهِم کَمَثَلِ جَنَّة بِرَبوَة اَصابَها وابِلٌ فَاتَت اُکُلَها ضِعفَینِ فَاِن لَم یُصِبها وابِلٌ فَطَلٌّ». زندگی منافقان همراه ترس و وحشت است؛ قرآن آنان را مانند کسانی می‌داند که در تاریکی گرفتار باران شدید و صاعقه شده و از ترس صاعقه و مرگ انگشتانشان را در گوش نهاده‌اند
[۱۸۶] مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۱۴۹.
[۱۸۷] الامثال فی‌القرآن، ص‌۱۷۷‌۱۷۸.
:«کَصَیِّب مِنَ السَّماءِ فیهِ ظُلُمتٌ و رَعدٌ و بَرقٌ یَجعَلونَ اَصبِعَهُم فی‌ءاذانِهِم مِنَ الصَّوعِقِ حَذَرَ المَوتِ». زودگذر بودن جلوه‌های دنیا مسئله دیگری است که قرآن در این تمثیلها به بیان آن پرداخته است.
قرآن زندگی دنیا را مانند بارانی می‌داند که رویش گیاهان ناشی از آن، کشاورزان را به شگفتی وا می‌دارد؛ اما پس از چندی این رویش به زردی و خشکی می‌گراید:«اَنَّمَا الحَیوةُ الدُّنیا... کَمَثَلِ غَیث اَعجَبَ الکُفّارَ نَباتُهُ ثُمَّ‌یَهیجُ فَتَرهُ مُصفَرًّا ثُمَّ یَکونُ حُطمًا».
در تمثیل دیگری زندگی دنیا، مانند گیاهان سرسبزی است که در پی بارش باران رخ می‌نماید و پس از مدتی به زردی می‌گراید و باد آن را به هر سو می‌پراکند:«واضرِب لَهُم مَثَلَ الحَیوةِ الدُّنیا کَماء اَنزَلنهُ مِنَ السَّماءِ فاختَلَطَ‌بِهِ نَباتُ الاَرضِ فَاَصبَحَ هَشیمًا تَذروهُ الرِّیحُ»
[۱۹۱] المیزان، ج‌۱۳، ص‌۳۴۲.
؛ همچنین زندگی دنیا را مانند بارانی می‌داند که در پی آن گیاهان می‌روید و زمینْ زیبا و آراسته می‌گردد و مردمان خود را بهره‌مند از آن می‌دانند؛ اما ناگهان به فرمان خداوند آن‌چنان از بین می‌رود که گویی وجود نداشته است
[۱۹۲] مثال‌های زیبای قرآن، ص‌۲۴۱.
:«مَثَلُ الحَیوةِ الدُّنیا کَماء اَنزَلنهُ مِنَ السَّماءِ فاختَلَطَ بِهِ نَباتُ الاَرضِ مِمّا یَأکُلُ النّاسُ والاَنعمُ حَتّی اِذا اَخَذَتِ الاَرضُ زُخرُفَها وازَّیَّنَت وظَنَّ اَهلُها اَنَّهُم قدِرونَ عَلَیها اَتها اَمرُنا لَیلاً اَو نَهارًا‌فَجَعَلنها حَصیدًا کَاَن لَم تَغنَ بِالاَمسِ».معاد و زنده شدن مردگان مسئله دیگری است که بسیاری از این تمثیلها برای توضیح آن آمده است.
قرآن زنده شدن مردگان را مانند سرسبزی و حیات زمین خشک و مرده در پی بارش باران، تصویر می‌کند:«فَاَنزَلنا بِهِ الماءَ فَاَخرَجنا بِهِ مِن کُلِّ الثَّمَرتِ کَذلِکَ نُخرِجُ‌المَوتی».


الاشارات العلمیة فی الآیات الکونیه؛ الامالی، مفید؛ الامثال فی‌القرآن الکریم؛ بحارالانوار؛ پدیده‌های جوی در هوا و طبیعت؛ پیام قرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر التحریر و‌التنویر؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تفسیر القرآن الکریم، ابن‌عربی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم؛ حقائق التفسیر؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ شرح‌جامع الصغیر؛ صحیح‌البخاری؛ صحیفه سجادیه؛ فرهنگ فارسی؛ فی‌السماء الآثار العلویه؛ الکافی؛ کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار؛ لسان العرب؛ لغت‌نامه؛ مثالهای زیبای قرآن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، بازرگان؛ معارف قرآن؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ معجم الفروق اللغویه؛ معجم مقاییس اللغه؛ مع‌القرآن فی الکون؛ المغنی والشرح الکبیر؛ المقنعه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ منتهی المطلب؛ نهج‌البلاغه.


۱. لسان‌العرب، ج‌۱۱، ص‌۱۳۱، «مطر».
۲. لغت‌نامه،ج‌۳، ص‌۳۴۶۲.
۳. فرهنگ فارسی، ج‌۱، ص‌۴۴۶، «باران».
۴. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۴۶.
۵. التحقیق، ج‌۱۱، ص‌۱۲۹، «مطر».
۶. نساء/سوره۴، آیه۱۰۲.    
۷. احقاف /سوره۴۶، آیه۲۴.    
۸. اعراف/سوره۷، آیه۸۴‌.    
۹. انفال/سوره۸، آیه۳۲.    
۱۰. هود/سوره۱۱، آیه۸۲‌.    
۱۱. حجر/سوره۱۵، آیه۷۴.    
۱۲. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۰.    
۱۳. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۷۳.    
۱۴. نمل/سوره۲۷، آیه۵۸.    
۱۵. لقمان/سوره۳۱، آیه۳۴.    
۱۶. شوری/سوره۴۲، آیه۲۸.    
۱۷. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۱۸. یوسف/سوره۱۲، آیه۴۹.    
۱۹. التحقیق، ج‌۸‌، ص‌۲۹۲، «غیث».
۲۰. مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۳۶۵.
۲۱. الفروق اللغویه، ص‌۳۹۱.
۲۲. مفردات، ص‌۸۶۱‌، «ودق».
۲۳. مجموعه آثار، ج‌۷، ص‌۳۸۳‌- ۳۸۴، «باد و باران در قرآن».
۲۴. التحقیق، ج‌۱۳، ص‌۷۲، «ودق».
۲۵. نور/سوره۲۴، آیه۲۴.    
۲۶. نور/سوره۲۴، آیه۴۳.    
۲۷. روم/سوره۳۰، آیه۴۸.    
۲۸. مقاییس اللغه، ج‌۶‌، ص‌۸۲‌، «وبل».    
۲۹. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴ ۲۶۵.    
۳۰. بقره/سوره۲، آیه۲۶۵.    
۳۱. مفردات، ص‌۵۲۲‌.
۳۲. التحقیق، ج‌۷، ص‌۱۱۴، «طل».
۳۳. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۳۴. مجموعه آثار، ج‌۷، ص‌۳۷۱‌-۳۷۲، «باد و باران در قرآن».
۳۵. بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۳۶. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۲.    
۳۷. حجر/سوره۱۵، آیه۲۲.    
۳۸. قمر/سوره۵۴، آیه۱۱.    
۳۹. عبس/سوره۸۰، آیه۲۵.    
۴۰. انعام/سوره۶، آیه۶‌.    
۴۱. هود/سوره۱۱، آیه۵۲‌.    
۴۲. مرسلات/سوره۷۷، آیه۳.    
۴۳. مفردات، ص‌۴۲۷، «سما».
۴۴. جامع‌البیان، مج‌۱۵، ج‌۳۰، ص‌۱۸۵.
۴۵. طارق/سوره۸۶، آیه۱۱.    
۴۶. مفردات، ص‌۳۴۳، « رجع».
۴۷. جاثیه/سوره۴۵، آیه۵.    
۴۸. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۱۰۹.
۴۹. مرسلات/سوره۷۷، آیه۳.    
۵۰. جامع البیان، مج‌۱۴، ج‌۲۹، ص‌۲۸۷.
۵۱. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۵۲. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۵۳. اعراف/سوره۷، آیه۵۷‌.    
۵۴. یونس‌/سوره۱۰، آیه۲۴.    
۵۵. رعد‌/سوره۱۳، آیه۱۷.    
۵۶. حجر/سوره۱۵، آیه۲۲.    
۵۷. نور/سوره۲۴، آیه۴۳.    
۵۸. روم/سوره۳۰، آیه۴۸.    
۵۹. انفال/سوره۸، آیه۱۱.    
۶۰. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۸.    
۶۱. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۸.    
۶۲. ق/سوره۵۰، آیه۹.    
۶۳. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۶۴. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴ ۲۶۵.    
۶۵. بقره/سوره۲، آیه۲۶۵.    
۶۶. الاشارات العلمیة، ص‌۷۵.
۶۷. حجر/سوره۱۵، آیه۲۲.    
۶۸. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰.    
۶۹. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۸ ۴۹.    
۷۰. واقعه/سوره۵۶، آیه۶۸ ۶۹.    
۷۱. روح المعانی، مج‌۸‌، ج‌۱۴، ص‌۴۷.
۷۲. رعد/سوره۱۳، آیه۱۷.    
۷۳. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۸.    
۷۴. سباء/سوره۳۴، آیه۱۶    
۷۵. زمر/سوره۳۹، آیه۲۱.    
۷۶. قمر/سوره۵۴، آیه۱۲.    
۷۷. مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۴۵۰.
۷۸. پیام قرآن، ج‌۲، ص‌۲۵۳.
۷۹. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۸۰. نحل/سوره۱۶، آیه۶۵‌.    
۸۱. روم/سوره۳۰، آیه۲۴.    
۸۲. مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۵۲۸‌.
۸۳. بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۸۴. یونس/سوره۱۰، آیه۲۴.    
۸۵. عبس/سوره۸۰، آیه۲۵ ۲۹.    
۸۶. نمونه، ج‌۱۴، ص‌۱۹.    
۸۷. انعام/سوره۶، آیه۹۹.    
۸۸. حج/سوره۲۲، آیه۶۳.    
۸۹. جامع‌البیان، مج‌۶‌، ج‌۹، ص‌۲۵۷.
۹۰. مع القرآن فی الکون، ص‌۱۵۴.
۹۱. انفال/سوره۸، آیه۱۱.    
۹۲. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۹۳. انفال/سوره۸، آیه۱۱.    
۹۴. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۸.    
۹۵. المقنعه، ص۶۳‌.    
۹۶. منتهی‌المطلب، ج‌۱، ص‌۱۷‌۱۸.
۹۷. المغنی، ج‌۱، ص‌۸‌.
۹۸. بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۹۹. نمل/سوره۲۷، آیه۶۰.    
۱۰۰. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۱۰۱. نحل/سوره۱۶، آیه۶۵‌.    
۱۰۲. نمل/سوره۲۷، آیه۶۳.    
۱۰۳. یونس/سوره۱۰، آیه۲۴.    
۱۰۴. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۱۰۵. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۱۰۶. بقره/سوره۲، آیه۲۶۵.    
۱۰۷. اعراف/سوره۷، آیه۵۷‌.    
۱۰۸. روم/سوره۳۰، آیه۴۸ ۵۰.    
۱۰۹. بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۱۱۰. انعام/سوره۶، آیه۹۹.    
۱۱۱. زمر/سوره۳۹، آیه۲۱.    
۱۱۲. نمل/سوره۲۷، آیه۱۱.    
۱۱۳. بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۱۱۴. رعد/سوره۱۳، آیه۱۶-۱۷.    
۱۱۵. اعراف/سوره۷، آیه۵۷‌.    
۱۱۶. روم/سوره۳۰، آیه۴۶.    
۱۱۷. بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۱۱۸. غافر/سوره۴۰، آیه۱۳.    
۱۱۹. جاثیه/سوره۴۵، آیه۵.    
۱۲۰. حج/سوره۲۲، آیه۶۳.    
۱۲۱. حج/سوره۲۲، آیه۵ ۶‌.    
۱۲۲. کهف/سوره۱۸، آیه۴۵.    
۱۲۳. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۸.    
۱۲۴. روم/سوره۳۰، آیه۵۰.    
۱۲۵. اعراف/سوره۷، آیه۵۷.    
۱۲۶. و التنویر، ج‌۱۹، ص‌۴۷.    
۱۲۷. نمل/سوره۲۷، آیه۶۳.    
۱۲۸. شوری/سوره۴۲، آیه۲۸.    
۱۲۹. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۱۳۰. اعراف/سوره۷، آیه۵۷ ۵۸.    
۱۳۱. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۸.    
۱۳۲. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۱.    
۱۳۳. اعراف/سوره۷، آیه۵۷‌.    
۱۳۴. روم/سوره۳۰، آیه۴۸.    
۱۳۵. فاطر/سوره۳۵، آیه۹.    
۱۳۶. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۱ ‌.    
۱۳۷. حج/سوره۲۲، آیه۵- ۶‌.    
۱۳۸. فاطر/سوره۳۵، آیه۹.    
۱۳۹. فصلت/سوره۴۱، آیه۳۹.    
۱۴۰. ق/سوره۵۰، آیه۹ ۱۱.    
۱۴۱. مجمع البیان، ج‌۵‌، ص‌۲۵۸.
۱۴۲. نوح/سوره۷۱، آیه۱۰-۱۱.    
۱۴۳. مجمع البیان، ج‌۵‌، ص‌۲۵۸.
۱۴۴. هود/سوره۱۱، آیه۵۲.    
۱۴۵. مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۶۹۸‌.
۱۴۶. اعراف/سوره۷، آیه۹۶.    
۱۴۷. مائده/سوره۵، آیه۶۶.    
۱۴۸. جامع البیان، مج‌۴، ج‌۶‌، ص‌۴۱۱‌-۴۱۲.
۱۴۹. الامالی، ص‌۳۰۳.
۱۵۰. شرح جامع الصغیر، ج‌۵‌، ص‌۱۲۶.
۱۵۱. الخلاف، ج‌۱، ص‌۶۸۵‌.    
۱۵۲. المعتبر، ج‌۲، ص‌۳۶۱.
۱۵۳. صحیح‌البخاری، ج‌۲، ص‌۲۰‌۲۱.
۱۵۴. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۱۵۵. روم/سوره۳۰، آیه۲۴.    
۱۵۶. جاثیه/سوره۴۵، آیه۵‌.    
۱۵۷. طه/سوره۲۰، آیه۵۳ ۵۴‌.    
۱۵۸. زمر/سوره۳۹، آیه۲۱.    
۱۵۹. یونس/سوره۱۰، آیه۲۴.    
۱۶۰. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰.    
۱۶۱. نور/سوره۲۴، آیه۴۳ ۴۴.    
۱۶۲. نحل/سوره۱۶، آیه۶۵.    
۱۶۳. انعام/سوره۶، آیه۹۹.    
۱۶۴. فرقان/سوره۲۵، آیه۵۰.    
۱۶۵. روم/سوره۳۰، آیه۴۶.    
۱۶۶. مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۸۰۷‌.
۱۶۷. انفال/سوره۸، آیه۱۱.    
۱۶۸. قمر/سوره۵۴، آیه۹ ۱۱.    
۱۶۹. هود/سوره۱۱، آیه۴۴.    
۱۷۰. قمر/سوره۵۴، آیه۱۱.    
۱۷۱. قمر/سوره۵۴، آیه۱۶.    
۱۷۲. رعد/سوره۱۳، آیه۱۷.    
۱۷۳. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۱۷۴. بقره/سوره۲، آیه۲۶۵.    
۱۷۵. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۱۷۶. یونس/سوره۱۰، آیه۲۴.    
۱۷۷. کهف/سوره۱۸، آیه۴۵.    
۱۷۸. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۱۷۹. اعراف/سوره۷، آیه۵۷‌.    
۱۸۰. فاطر/سوره۳۵، آیه۹.    
۱۸۱. الامثال فی‌القرآن، ص‌۱۸۰.
۱۸۲. مثال‌های زیبای قرآن، ص‌۲۹۳.
۱۸۳. رعد/سوره۱۳، آیه۱۷.    
۱۸۴. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۱۸۵. بقره/سوره۲، آیه۲۶۵.    
۱۸۶. مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۱۴۹.
۱۸۷. الامثال فی‌القرآن، ص‌۱۷۷‌۱۷۸.
۱۸۸. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۱۸۹. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۱۹۰. کهف/سوره۱۸، آیه۴۵.    
۱۹۱. المیزان، ج‌۱۳، ص‌۳۴۲.
۱۹۲. مثال‌های زیبای قرآن، ص‌۲۴۱.
۱۹۳. یونس /سوره۱۰، آیه۲۴.    
۱۹۴. اعراف/سوره۷، آیه۵۷‌.    
۱۹۵. حج/سوره۲۲، آیه۵‌۶‌.    
۱۹۶. روم/سوره۳۰، آیه۴۸.    
۱۹۷. روم/سوره۳۰، آیه۵۰‌.    
۱۹۸. فاطر/سوره۳۵، آیه۹.    
۱۹۹. فصّلت/سوره۴۱، آیه۳۹.    
۲۰۰. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۱.    
۲۰۱. ق/سوره۵۰، آیه۹ ۱۱.    



مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «باران».    




جعبه ابزار