با من به خانه خدا بیایید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
با
من به خانه خدا بیایید،
سفرنامه حج محمدرضا خلیلی عراقی در سال ۱۳۴۰ش./۱۳۸۱ق می‌باشد.
محمدرضا خلیلی عراقی (زاده ۱۲۹۴ش.) در خانواده‌ای روحانی در
تهران زاده شد. او دانش آموخته دبیرستان نظام
و دانشکده افسری تهران (۱۳۲۰ش.) است. خلیلی به سبب دلبستگی به نویسندگی،
از ارتش
استعفا کرد. او دوره روزنامه نگاری را در ۴۳ سالگی در دانشکده حقوق گذراند
و سال بعد
از مؤسسه مطالعات
و تحقیقات علوم اجتماعی، مدرک فوق لیسانس علوم اجتماعی گرفت. وی بیش
از ۱۴ عنوان کتاب دارد که بیشتر جنبه نظامی
و میهن پرستانه دارند.
وی برای نخستین تالیف خود، خاطرات آذربایجان
و کردستان،
از حکومت پهلوی، مدال درجه اول همایون گرفت.
این کتاب، حاصل سفر حج خلیلی به سال ۱۳۸۱ق./۱۳۴۰ش.
از تهران است که در
آن، آگاهی‌های فرهنگی (برای نمونه:
)، اجتماعی (برای نمونه:
)، بهداشتی (برای نمونه:
)، اقتصادی (برای نمونه:
)، سیاسی (برای نمونه:
)، مذهبی (برای نمونه:
)، تاریخی (برای نمونه:
)،
و جغرافیایی (برای نمونه:
) گزارش شده است. تایید
و تقریظ آیت‌الله
سید احمد زنجانی و آیت‌الله
میرزا خلیل کمره‌ای که هم‌کاروان نویسنده در این سفر بوده
و نیز
علامه طباطبایی در آغاز کتاب آمده است. لزوم
وحدت میان
شیعه و سنی،
از مسائل مورد توجه نویسنده در کتاب است.
منوچهر سالور
و غلامحسین صدیقی نیز
از هم کاروانان او در این سفر بوده‌اند.
ویژگی این
سفرنامه، نگاه منتقدانه
آن است. نویسنده بیشتر موضوعات را
از زوایای گوناگون به
نقد کشیده
و گاه برای این کار
از زبان
طنز نیز سود جسته است. آگاهی‌های گسترده
از وضعیت ثبت نام
و اعزام
حاجیان و نقدهای نویسنده بر کارگزاران
و سازمان‌های دست اندرکار
و بیان مشکلات
و نارسایی‌هایی همچون
فساد دستگاه‌های دولتی
و غیر دولتی مربوط به
حج در ایران
آن زمان،
از مطالب مهم سفرنامه است. (برای نمونه:
) بخشی مفصل نیز به جامعه
روحانیت و شیعه
و کارهای روحانیان به ویژه
آیت‌الله بروجردی برای اعتلای جایگاه شیعه در
جهان اسلام و تاریخ کشور
عربستان و ماجرای بر کار آمدن
وهابیان و نقد این
فرقه (برای نمونه:
) اختصاص یافته است.
سفرنامه او سه فصل با عناوین «کتاب اول»، «کتاب دوم»
و «کتاب سوم» دارد.
کتاب اول به مقدمات سفر
و راهنمایی حاجیان
و کتاب دوم
و سوم به شرح رخدادهای سفر در
مدینه و مکه پرداخته است. او در آغاز کتاب دوم، در پی تشریح اوضاع اجتماعی عربستان در دوران
وهابیت به فتاوای آیت‌الله بروجردی
و شیخ شلتوت (رئیس
دانشگاه الازهر) درباره وحدت اشاره می‌کند.
خلیلی با اشاره به شیوه اتحاد
آل سعود با وهابیت
و تاثیر جان فیلبی انگلیسی (۱۸۸۵-۱۹۶۰م.) در آرای سیاسی ایشان
به غارت‌های آل سعود با مجوز وهابیت، اشاره می‌کند
و به حوادثی می‌پردازد که بر اثر
توهین به بقاع متبرک
مکه و مدینه به سال ۱۳۰۴ش. در
ایران روی داده است.
نویسنده در آغاز کتاب دوم، به جغرافیای
مدینه و در کتاب سوم، به تاریخ پیدایش شهر
مکه و موقعیت جغرافیایی
و وضعیت اقلیمی
آن پرداخته است.
وی در پی بازگشت، مقداری
از آب چاه زمزم را برای تجزیه به مدیر وقت سازمان آب تهران تحویل داده
و نتیجه آزمایش میزان املاح آب را در سفرنامه قید کرده است.
گزارش‌هایی
از تاریخچه
مسجد النبی،
مدفن پیامبر (صلی الله علیه
و اله)، مساحت مساجد قدیم
و جدید نبوی
و ستون‌ها،
داستان
اصحاب صفه و جایگاه آنان،
تاریخچه
بقیع به قلم فرهاد میرزا
و وضعیت کنونی بقیع
و مدفونان در
آن،
کوه احد،
خصوصیات
و جزئیات کامل ساختمان‌های قدیم
و جدید
مسجدالحرام و چگونگی گسترش
آن،
کعبه،
و عرفات از مباحث این کتاب است.
خلیلی با انتقاد
از وضعیت نامناسب اسکان ایرانیان در
مدینه و مشعر و منا و رعایت نشدن
بهداشت از جانب
اعراب و نیز گستاخی شرطه‌های پیرامون
حجره پیامبر (صلی الله علیه
و اله)
و خانه خدا به ماجرای درگیری میان حاجیان ایرانی
و ماموران عربستان در مسجد النبی
و مجروح شدن ۳۶ زائر ایرانی اشاره کرده که به دلیل سختی جراحات پدید آمده
از چوبدستی شرطه‌ها، با اعتراض سید مصطفی عطار،
از شهرداران شیعه
مدینه و تنها واسطه میان
دولت سعودی با حاجیان ایرانی، روبه رو گشت
و مسؤولان عربستان ناچار به تعویض چوب‌های خیزران ماموران با شلاق‌های کنفی شدند.
بررسی جامعه شناختی عربستان
و گرایش شتابناک این کشور به تمدن غربی
و مقایسۀ دو شهر ریاض (پایتخت)
و دهران (شهری نفت خیز) با دیگر شهرهای عربستان به ویژه
مکه و مدینه،
از موضوعات کتاب است.
نویسنده در بخش‌هایی
از کتاب به روزنامه‌ها
و مجلات عربستان
و نیز ارائه جدول نرخ
ارز و جدول کلی هزینه‌های حاجیان در عربستان اشاره دارد.
تلخیصی
از سفرنامه
من در
مکه بودم اثر مارسلا دارل آلمانی نیز بخشی
از مطالب کتاب است. این زن آلمانی، ماجراجویانه
و غیر قانونی وارد
مکه شده بود.
خلیلی ماجرای انتقال جسد رضا شاه به
مدینه و رخدادهای پیرامون
آن را نیز گزارش کرده است.
به گزارش خلیلی،
کشورهای اسلامی در شهرهای
جده و مدینه و مکه برای شهروندان خود مکانی ویژه فراهم می‌کردندکه به
آن مدینة الحاج گفته می‌شد
و تنها کشوری که این ساختمان را نداشته، ایران بوده است. وی می‌افزاید که به رغم کلنگ زنی ساختمان
مدینة الحاج ایرانیان در
مدینه به دست محمد رضا پهلوی، پس
از چند سال هنوز هیچ کاری در
آن مکان صورت نگرفته است.
وی در پی بازدید
از کاروان‌های حج دیگر کشورهای اسلامی
با اشاره به وضعیت نامطلوب کاروان حاجیان ایران،
از مسؤولان
حج آن سال به دلیل ضعف مدیریت کافی
و کمبود امکانات بهداشتی ـ پزشکی حتی در کاروان پزشکی انتقاد می‌کند.
به گزارش او، سهمیه هیئت سرپرستی ایران
از مهمانی سالانه پادشاه عربستان ۲۵ کارت دعوت بوده که در
آن سال، به دلیل روابط نزدیک
ایران و اسرائیل، تنها دو کارت به ایرانیان داده بودند.
به نوشته خلیلی،
آن سال ۱۷ تن
از حاجیان ایرانی بر اثر رویدادهای گوناگون چون گرمازدگی
و تصادف، جان خود را
از دست دادند.
او به تفاوت ۴۰۰۰ نفری میان آمار رسمی تداد حاجیان ایرانی
از جانب دولت ایران
و عربستان اشاره کرده است.
گویا این تفاوت به سبب سودی بوده که
از این طریق به هیئت سرپرستی می‌رسیده است.
نقدهای خلیلی بر مدیران حج
آن دوره، در بسیاری
از صفحه‌های کتاب دیده می‌شود. برای نمونه،
از درآمدهای
مشروع و نامشروع برخی مدیران کاروان‌ها سخن گفته
و خرید
قالی،
برنج و عطر در ایران
و فروش
آن تا ۱۰ برابر قیمت در عربستان
و همچنین
قاچاق جواهر را
از درآمدهای نامشروع دانسته است.
این سفرنامه شامل ۱۷۵ عکس، ۳۵ کلیشه
و نیز چهار نقشه بی نظیر است. نویسنده با بهره وری
از کتاب هنرهای مستظرفه
مسلمانان اثر سالادن
و با همکاری دو مهندس ایرانی، به طراحی واپسین نقشه مکان‌های مذهبی مانند
مسجدالحرام،
مسجد النبی،
میقات‌ها و حتی نمای عمومی
شهر مکه پرداخته است.
نویسنده در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۴۰ش. پس
از ۱۸ روز به ایران باز می‌گردد
و نگارش این سفرنامه را در ۱۰ ماه به اتمام می‌رساند.
این سفرنامه را شرکت طبع کتاب در قطع وزیری با ۶۳۱ صفحه در همان سال به چاپ رسانده است.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «با من به خانه خدا بیایید».
