ایضاح الکفایة (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

«ایضاح الکفایة (درس‌های متن کفایة الاصول آیة الله فاضل لنکرانی»، به زبان فارسی، به قلم سید محمد حسینی قمی است.

---

کتاب، در شش جلد تدوین یافته است و مطالب آن به شیوه گفتاری بیان گردیده که تا حدی سعی شده است به صورت نوشتاری درآید. متن کتاب «کفایة الاصول»، در قسمت بالای صفحات درج شده و در پایین هر قسمت، شرح مباحث متن آمده است.

---

۲.۱ - جلد اول

در ابتدای کتاب، ضمن تعریف علم اصول فقه و موضوع آن، نسبت بین موضوعات مسائل یک علم و موضوع کلی آن مورد بررسی قرار گرفته و تمایز علوم با یکدیگر به تمایز اغراض و موضوعات آنها دانسته شده است، آن گاه به بحث در مورد وضع الفاظ و اقسام وضع پرداخته شده و ملاک صحت استعمال، نسبت بین وضع و موضوع له، کیفیت وضع در مرکبات و راه‌های تشخیص معنای حقیقی الفاظ از طریق تبادر، صحت حمل و عدم صحت سلب بیان گردیده است.
در ادامه، به بحث در مورد حقیقت شرعیه و ثمره ثبوت و عدم ثبوت آن در اصول فقه پرداخته شده و وضع صحیح و اعم در الفاظ عبادات و معاملات مورد کنکاش قرار گرفته است. اشتراک لفظی و استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد و مشتق، مباحث بعدی کتاب است که نگارنده، در این زمینه، دیدگاه‌های صاحب فصول، آخوند خراسانی، میرزای قمی، میرزا حبیب الله رشتی و محقق شریف استرآبادی و مناقشات آنان را در این موضوعات به تفصیل بیان کرده است.
در بخش بعدی کتاب، به بحث در باره معنای امر و ماده و صیغه آن پرداخته شده و دلالت آن بر طلب و اراده بیان گردیده است. در همین راستا، نگارنده، به تبیین دیدگاه‌های اشاعره، معتزله، جبریه و امامیه در مورد جبر و تفویض اشاره نموده و به بررسی معنای امر بین امرین و مفهوم سعادت و شقاوت حقیقی پرداخته و رساله‌ای جداگانه نگاشته است.

۲.۲ - جلد دوم

در جلد دوم کتاب نیز ادامه مباحث مربوط به معانی صیغه امر و دلالت داشتن آن بر وجوب مورد بحث و بررسی قرار گرفته و دلالت جمله خبریه بر انشاء و امر وجوبی تبیین شده است. در همین راستا، نگارنده، به بیان معنای واجب تعبدی و توصلی اشاره کرده و اعتبار قصد قربت در عبادت را از لحاظ عقلی تبیین نموده و اطلاق صیغه امر را حمل بر وجوب نفسی، تعیینی و عینی کرده و برای آن، هیچ گونه دلالتی بر فور، تراخی، مره و تکرار بدون قیدی خاص قائل نشده است.
در فصل بعدی، نویسنده، به بحث اجزاء اشاره نموده و مجزی بودن امتثال امر اضطراری و ظاهری از امر واقعی را بیان کرده و ضمن بیان اقسام واجب، به بررسی نوع وجوب مقدمه واجب پرداخته است. وی، وجوب ذی المقدمه را وجوبی اصلی و نفسی و وجوب مقدمه را نسبت به آن، وجوبی تبعی و غیری ارزیابی کرده است.
وی، در این زمینه، به بررسی معانی وجوب مطلق و مشروط، وجوب تخییری و تعیینی، وجوب عینی و کفایی، وجوب معلق و منجز، وجوب نفسی و غیری، وجوب اصلی و تبعی و وجوب موقت و موسع (مضیق و موسع) پرداخته و تاسیس اصل را در مقدمه واجب، از دیدگاه صاحب فصول، بررسی نموده است.
بیان مسئله، مساله نسخ وجوب و کیفیت آن، تعلق اوامر و نواهی به طبایع و افراد، حکم امر بعد از امر و امر کردن به امر، از دیگر مباحث مطرح شده در جلد دوم از این مجموعه است.

۲.۳ - جلد سوم

در مجلد سوم، ابتدا به بحث در باره نواهی و متعلق نهی و دلالت صیغه نهی بر مره و تکرار پرداخته شده، سپس مسئله اجتماع امر و نهی از لحاظ عقلی و لفظی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این زمینه، نویسنده، به ادله قائلین به جواز اجتماع امر و نهی و رد دلایل آنان پرداخته و اقسام عبادات مکروه را بیان کرده است. وی، هم چنین به وجوه ترجیح نهی بر امر در صورت اجتماع آن دو و نقد و بررسی این مسئله پرداخته و دلالت نهی بر فساد و حرمت را بیان کرده و دلالت نهی بر فساد را تنها در عبادات پذیرفته و آن را در مورد معاملات قبول نکرده و علت این امر را بررسی نموده است.
در بخش دیگری از کتاب، نویسنده، به بررسی معنای مفاهیم در اصول فقه پرداخته و ادله قائلین به ثبوت مفهوم برای شرط و منکرین مفهوم شرط را بررسی نموده و مفهوم داشتن یا نداشتن وصف، غایت، استثناء، لقب و عدد را نیز جداگانه بیان کرده است. بیان احکام عام و خاص و الفاظ عموم و خصوص، حجیت عام مخصص نسبت به باقی افراد، سرایت اجمال مخصص به عام، حجیت اصالت عموم در برخی موارد، تخصیص عام با مفهوم مخالف، بیان احکام اطلاق و تقیید و مجمل و مبین، مقدمات حکمت و نتایج آن در قید خوردن اطلاق و تاسیس اصل در مقدمات حکمت، از دیگر مباحث مطرح شده در مجلد سوم از این مجموعه اصولی است.

۲.۴ - جلد چهارم

در مجلد چهارم، به بحث در باره حجیت امارات و ظنون معتبر شرعی و عقلی پرداخته شده و ادله عقلی و نقلی مربوط به آنها ارائه گردیده است. در این راستا، نگارنده، به تبیین حجیت ظواهر الفاظ (الفاظ کتاب و سنت)، حجیت اجماع منقول، حجیت شهرت فتوائیه، حجیت خبر واحد و حجیت مطلق ظن اشاره کرده و ادله قرآنی، روایی و دلایل عقلی مبتنی بر حجیت خبر واحد را به صورت مبسوط ارائه نموده است. وی، در مورد حجیت اجماع، شرط اصلی حجیت آن را کاشفیت آن از سنت قطعیه معصومین دانسته و ادعای اجماع در اقوال علمای فقه را نیز بررسی کرده است. در بخش دیگری از کتاب، نویسنده، به بررسی حجیت و ادله اصول عملیه و شرایط جریان این اصول در احکام شرعی، پرداخته و در ابتدا، به بحث در مورد اصل برائت می‌پردازد. وی، ضمن بررسی آیات قرآن و روایات معصومین و هم چنین ادله عقلی مبتنی بر اثبات اصل برائت و کیفیت استدلال به آیات و روایات در این زمینه، چگونگی جریان این اصل را در شبهات تحریمیه و وجوبیه بررسی نموده و در عین حال، دلایل عقلی و نقلی حسن احتیاط را در این قبیل از موارد، بیان کرده و اظهار می‌دارد که با وجود اصل موضوعی، اصل برائت و سایر اصول عملیه جاری نمی‌شود.
وی، در بخش دیگری از مباحث مربوط به اصول عملیه، به بررسی اصل تخییر و ادله عقلی و نقلی مترتب بر آن پرداخته و شرایط جریان این اصل را در صورتی که ترجیحی بین دو عمل شرعی وجود نداشته باشد، بیان کرده است.

۲.۵ - جلد پنجم

در مجلد پنجم از این مجموعه اصولی، نویسنده، به بحث در باره اصل احتیاط (اشتغال) پرداخته و جریان این اصل را در دوران امر بین متباینین و شبهات غیر محصوره به تفصیل بررسی نموده است. جاری شدن اصل احتیاط در اقل و اکثر ارتباطی و استقلالی و شک در شرطیت، جزئیت و خصوصیت، شرح قاعده میسور و معیار جریان این قاعده در باب احتیاط و بحث در مورد قاعده لا ضرر و لا ضرار، از دیگر مباحث مطرح شده در این بخش از کتاب است.
در بخش بعدی کتاب، به بررسی اصل استصحاب پرداخته شده و ضمن ارائه تعریفی از این اصل، ادله حجیت اصل استصحاب مورد بررسی قرار گرفته و بنای عقلا و روایات وارد شده در این زمینه، تبیین شده است.
در ادامه، به اقسام استصحاب اشاره شده و شرایط جریان این اصل در حالات مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بیان اقسام استصحاب کلی، کیفیت جریان استصحاب در امور تدریجی ، استصحاب شرایع سابق، حجیت استصحاب در احکام معلق، فرق بین استصحاب و سایر اصول تعبدی و طرق و امارات و بررسی برخی از جزئیات استصحاب، از دیگر موارد مورد بررسی در این بخش از کتاب است.

۲.۶ - جلد ششم

در مجلد ششم و پایانی از این مجموعه، ابتدا، ادامه مباحث مربوط به استصحاب مطرح شده و سپس مباحث مربوط به تعادل و تراجیح و راه‌های رفع تعارض از اخبار و اصول لفظی و عملی بیان گردیده است. در پایان نیز مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید و شرایط مجتهد برای تقلید و وظایف مقلدان بیان شده است.

---