• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اِضْطِرار (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





اِضْطِرار (به کسر الف، طاء و سکون ضاد) از واژگان قرآن کریم به معنای احتیاج و اجبار است.
اضطرار در واقع حمل غیر بر ضرر است.
مشتقات اِضْطِرار که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
اَضْطَرُّهُ‌ (به فتح الف، طاء و سکون ضاد) به معنای مى‌كشانم؛
نَضْطَرُّهُمْ‌ (به فتح نون، طاء و سکون ضاد) به معنای مجبورش می‌کنیم؛
اضْطُرَّ (به کسر الف، سکون ضاد و ضم طاء) به معنای درمانده، ناچار و محتاج شود؛
تُضَارَّ (به ضم تاء) به معنای ضرر نرساند؛
یُضَارَّ (به ضم یاء) به معنای زيانى برسد، است.


اِضْطِرار به معنی احتیاج و اجبار است.
اضطرار در واقع حمل غیر بر ضرر است.
تحمیل کننده شاید از کنار و شاید حالت و امری در خود شخص باشد، مثل گرسنگی و مرض و غیره.


به مواردی از اِضْطِرار که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - اَضْطَرُّهُ‌ (آیه ۲۶ سوره بقره)

(ثُمَ‌ اَضْطَرُّهُ‌ اِلی‌ عَذابِ النَّارِ)
(سپس آن‌ها را به عذاب دوزخ مى‌كشانم.)
در این آیه و آیه بعدی تحمیل از کنار بوده و از طرف‌ خداوند است.


۲.۲ - نَضْطَرُّهُمْ‌ (آیه ۲۴ سوره لقمان)

(نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلًا ثُمَ‌ نَضْطَرُّهُمْ‌ اِلی‌ عَذابٍ غَلِیظٍ)
«اندكى برخوردارشان كنيم‌ سپس او را به عذاب آتش مجبورش می‌کنیم و به اجبار در آتش می‌کشم.»


۲.۳ - اضْطُرَّ (آیه ۱۷۳ سوره بقره)

(فَمَنِ‌ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا اِثْمَ عَلَیْهِ)
«هر که ناچار و محتاج شود؛ در حالی‌که قبلا طالب نیست و در خوردن زیاده روی نمی‌کند بر او گناهی نیست.»
در این‌جا و نظیر آن تحمیل از خود شخص است که گرسنگی و فقر باشد.


۲.۴ - الْمُضْطَرَّ (آیه ۶۲ سوره نمل)

(اَمَّنْ یُجِیبُ‌ الْمُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ)
(يا كسى كه دعاى مضطر را هنگامى كه او را بخواند اجابت مى‌كند و ناراحتى او را برطرف مى‌سازد.)
مضطرّ به معنی درمانده و ناچار است‌.


۲.۵ - تُضَارَّ (آیه ۲۳۳ سوره بقره)

(لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ)
«مادر به واسطه فرزندش به شوهر ضرر نرساند هم‌چنین شوهر به واسطه فرزندش به زن ضرر نرساند.»
(لا تُضَارَّ) در قرآن‌ها به فتح (راء) است، ولی به فتح و ضمّ هر دو خوانده شده است. اگر با رفع خوانده شود اخبار است به معنای امر یعنی: ضرر نمی‌رساند مادری به واسطه فرزندش و نه پدری به واسطه فرزندش. شاید در این‌صورت فعل مجهول باشد یعنی: ضرر رسانده نشود مادری به واسطه فرزندش. اگر آن‌را با فتح خوانیم که اکثر قرّاء خوانده‌اند، نهی از اضرار است یعنی: ضرر نرساند مادری به واسطه فرزندش. شایدهم مجهول باشد.
ناگفته نماند علت جواز فتح و ضمّ اعلال است، چنان‌که در فعل امر از مدد چهار وجه جایز است.
بنابر دو روایت که در تفسیر صافی از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل شده: آیه به صورت طلاق و عدم آن عمومیّت‌ دارد.


۲.۶ - یُضَارَّ (آیه ۲۸۲ سوره بقره)

(وَ اَشْهِدُوا اِذا تَبایَعْتُمْ وَ لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ)
(هنگامى كه خريد و فروش (نقدى) مى‌كنيد، شاهد بگيريد! و نبايد به نويسنده و شاهد، (به خاطر حق‌گويى) زيانى برسد (و تحت فشار قرار گيرند.))
ممکن است اصل کلمه «لا یضارر» و فعل معلوم باشد یعنی: آن‌گاه که معامله کردید، شاهد بگیرید، نویسنده سند معامله و شاهد ضرر نرسانند هم‌چنین شاهد در شهادت و نویسنده در نوشتن خیانت نکند. شاید هم مجهول باشد یعنی نویسنده و شاهد را ضرر نرسانید. اجرت نویسنده را بدهید و شاهد را در وقت مشغله احضار نکنید. ولی وجه اول را بهتر دانسته‌اند.



۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۷۸-۱۷۷.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۷۳.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۴، ص۴۳۲.    
۴. بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۹.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۴۲۶.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۸۲.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۴۹.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۸.    
۱۰. لقمان/سوره۳۱، آیه۲۴.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۴۵.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۳۱.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۸۹.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۰۲.    
۱۵. بقره/سوره۲، آیه۱۷۳.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۶۴۵.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۲۶.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۳۰۹.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۶۷.    
۲۰. نمل/سوره۲۷، آیه۶۲.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۲.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۴۵.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۱.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۳۱.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۵۸.    
۲۶. بقره/سوره۲، آیه۲۳۳.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۳۶۱.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۲۴۱.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۳۲.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۸۷.    
۳۱. فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۲۶۱.    
۳۲. فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۲۶۲.    
۳۳. بقره/سوره۲، آیه۲۸۲.    
۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۸.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۶۶۷.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۴۳۴.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۰۶.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۸۷.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «اِضطرار»، ج۴، ص۱۷۸-۱۷۷.    






جعبه ابزار