• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اِضْطِرار (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





اِضْطِرار (به کسر الف، سکون ضاد و کسر طاء) از واژگان قرآن کریم به معنای احتیاج و اجبار بوده و در واقع حمل غیر بر ضرر است.



اِضْطِرار به معنی احتیاج و اجبار است.
[۳] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده ضر.
آن در واقع حمل غیر بر ضرر است، تحمیل کننده شاید از کنار باشد و شاید حالت و امری در خود شخص باشد، مثل گرسنگی و مرض و غیره.


(ثُمَ‌ اَضْطَرُّهُ‌ اِلی‌ عَذابِ النَّارِ) (...سپس آنها را به عذاب دوزخ مى‌كشانم...) (نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلًا ثُمَ‌ نَضْطَرُّهُمْ‌ اِلی‌ عَذابٍ غَلِیظٍ) «سپس او را به عذاب آتش مجبورش می‌کنیم و به اجبار در آتش می‌کشم.» در این دو آیه تحمیل از کنار است و از طرف‌ خداوند می‌باشد، هکذا آیه دوم.
(فَمَنِ‌ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا اِثْمَ عَلَیْهِ) «هر که ناچار و محتاج شود به خوردن میته و خون و گوشت خوک در حالی‌که قبلا طالب نیست و در خوردن زیاده روی نمی‌کند بر او گناهی نیست.» در اینجا و نظیر آن تحمیل از خود شخص است که گرسنگی و فقر باشد.
علی هذا مضطرّ به معنی در مانده و ناچار است‌. (اَمَّنْ یُجِیبُ‌ الْمُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ) (يا كسى كه دعاى مضطر را هنگامى كه او را بخواند اجابت مى‌كند و ناراحتى او را برطرف مى‌سازد...)
(لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ) «مادر به واسطه فرزندش به شوهر ضرر نرساند و از وی برای ارضاع بیشتر از حدّ اجرت نخواهد و از مقاربت برای اینکه حامله شده و از رسیدن به فرزندش باز می‌ماند، امتناع نکند، همچنین شوهر به واسطه فرزندش به زن ضرر نرساند و کمتر از معمول اجرت ندهد و زن را از حظّ نفس که اگر مقاربت کند باز حامله می‌شود، باز ندارد.» لا تُضَارَّ در قرآن‌ها به فتح (ر) است، ولی به فتح و ضمّ هر دو خوانده شده است. اگر با رفع خوانده شود اخبار است به معنای امر یعنی: ضرر نمی‌رساند مادری به واسطه فرزندش و نه پدری به واسطه فرزندش. و شاید در این‌صورت فعل مجهول باشد یعنی: ضرر رسانده نشود مادری به واسطه فرزندش... و اگر آن‌را با فتح خوانیم که اکثر قرّاء خوانده‌اند، نهی از اضرار است یعنی: ضرر نرساند مادری به واسطه فرزندش. و شایدهم مجهول باشد.
ناگفته نماند علت جواز فتح و ضمّ اعلال است، چنانکه در فعل امر از مدد چهار وجه جایز است.
بنا بر دو روایت که در تفسیر صافی از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل شده: آیه به صورت طلاق و عدم آن عمومیّت‌ دارد.
(وَ اَشْهِدُوا اِذا تَبایَعْتُمْ وَ لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ...) ممکن است اصل کلمه (لا یضارر) و معلوم باشد یعنی: آن‌گاه که معامله کردید، شاهد بگیرید، نویسنده سند معامله و شاهد ضرر نرسانند و شاهد در شهادت و نویسنده در نوشتن خیانت نکند. و شاید مجهول باشد یعنی نویسنده و شاهد را ضرر نرسانید. اجرت نویسنده را بدهید... و شاهد را در وقت مشغله احضار نکنید. ولی وجه اول را بهتر دانسته‌اند.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۷۸-۱۷۷.    
۲. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۷۳.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده ضر.
۴. بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۹.    
۶. لقمان/سوره۳۱، آیه۲۴.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۱۷۳.    
۸. نمل/سوره۲۷، آیه۶۲.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۲.    
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۲۳۳.    
۱۱. فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۲۶۱.    
۱۲. فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۲۶۲.    
۱۳. بقره/سوره۲، آیه۲۸۲.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «اِضطرار»، ج۴، ص۱۷۸-۱۷۷.    






جعبه ابزار