اَخْذ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخْذ (به فتح الف و سکون خاء) از واژگان
قرآن کریم به معنای گرفتن است.
مشتقات
اَخْذ که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
اَخَذَ (به فتح الف و خاء) به معنای گرفت؛
آخِذٌ (به فتح الف و کسر خاء) به معنای در قبضه اوست؛
اتَّخَذَ (به کسر الف، فتح تاء و خاء) به معنای انتخاب كرد؛
یُؤاخِذُ (به ضم یاء و کسر خاء) به معنای مجازات مى‌كرد، است.
اَخْذ به معنای گرفتن و حیازت است.
به مواردی از
اَخْذ که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لَمَّا سَکَتَ عَنْ مُوسَی الْغَضَبُ اَخَذَ الْاَلْواحَ) «چون غضب
موسی فرو نشست
الواح را گرفت.»
ناگفته نماند مصادیق اخذ و کیفیت آن مختلف است ولی در همه آن‌ها معنی اولی ملحوظ می‌باشد مثل اخذ پیمان، اخذ به عذاب، اخذ
زمین زینت خود را از روییدنی‌ها، اخذ چیزی با
دست، اخذ خُلق یعنی متخلق شدن به خلقی و نظائر این‌ها، چنان‌که به ترتیب در این
آیات و امثال آن‌ها آمده است.
(خدا از
بنی‌اسرائیل پيمان گرفت)
(وَ اَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ») (و كسانى را كه ستم كردند، بخاطر نافرمانيشان به عذاب شديدى گرفتار ساختيم.)
(«حَتَّی اِذا اَخَذَتِ الْاَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ») (تا زمانى كه زمين، زيبايى خود را يافته و آراسته گرديد.)
(«قالَ فَخُذْ اَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ») (در اين صورت، چهار پرنده از گونه‌هاى مختلف را انتخاب كن.)
(«خُذِ الْعَفْوَ وَ اْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ اَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ») (به هر حال با عفو و مدارا رفتار كن، و به كارهاى شايسته دعوت نما، و از جاهلان روى بگردان و با آنان ستيزه مكن.)
(ما مِنْ دَابَّةٍ اِلَّا هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها) (هر جنبنده‌اى در قبضه قدرت توأم با عدالت اوست)
آخذ به معنای گیرنده است.
(وَ اتَّخَذَ اللَّهُ اِبْراهِیمَ خَلِیلًا) (و
خدا ابراهیم را به
دوستی انتخاب كرد.)
اتِّخَاذ یعنی گرفتن توام با قبول. با مراجعه به
المعجم المفهرس در موارد استعمال اتَّخذ و اتّخذوا و سایر صیغ آن از
باب افتعال، به نظر می‌آید که در تمام موارد آن، گرفتن توام با قبول و با خوشنودی ملحوظ است.
(وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ) (و اگر
خداوند مردم را به خاطر ظلمشان مجازات مى‌كرد.)
امّا
مُؤَاخَذَة.
راغب در
مفردات گوید: در آیه
(وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ) از آن جهت از
باب مفاعله آمده که مردم نعمت‌ها را اخذ کرده و
شکر به جای نیاورده‌اند مواخذه بدین نحو طرفینی است.
نا گفته نماند مواخذه در تمام موارد آن در
قرآن به معنی مجازات و اخذ به عقوبت است، می‌توان گفت که: مفاعله در این ماده به معنی شدّت و تاکید است و لازم نیست که مفاعله همواره بین الاثنین باشد چنان‌که در «
سافرت شهرا و عاقبت اللصّ» بین الاثنین نیست، گفته راغب درست به نظر نمی‌رسد. آیه
(اِنَ اَخْذَهُ اَلِیمٌ شَدِیدٌ) مؤید قول ما است.
آیه
(اِنَ اَخْذَهُ اَلِیمٌ شَدِیدٌ) (به يقين مجازات او، دردناک و شديد است.)
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «اخذ»، ج۱، ص۳۴.
