انواع امانت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرآن در آیات متعدد از امانتهایی که
خداوند در اختیار
بشر نهاده سخن به میان آورده است.
امانتهایی که به دیگری سپرده می‌شود از جهت صاحب
امانت دو قسم است:
قرآن در آیات متعدد از امانتهایی که خداوند در اختیار بشر نهاده سخن به میان آورده است. خداوند در آیه ۷۲
احزاب می‌فرماید:ما امانت را بر
آسمانها و
زمین و
کوهها عرضه داشتیم؛ ولی آن‌ها از پذیرش آن امتناع کردند؛ ولی انسان آن را بر دوش کشید:«اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَی السَّموتِ والاَرضِ والجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها واَشفَقنَ مِنها و حَمَلَهَا الاِنسنُ»)
مراد از امانت
خدا در این
آیه به نظر برخی
ولایت الهی ،
دین حق ،
واجبات و
محرمات خدا،
اطاعت از خدا،
نماز و
روزه است. برخی نیز مقصود از آن را
عقل یا جمله «لا إله إلاّ اللّه» دانسته و عده‌ای گفته‌اند:مراد اعضای بدن انسان است که خداوند به عنوان امانت در اختیار انسان نهاده است و انسان باید آن‌ها را در راهی که خدا دستور داده به‌کار گیرد.
در روایات
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) امانت در آیه فوق بیش‌تر به ولایت،
ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام)، ولایت تمامی
ائمه و
امامت تفسیر شده است.
در مورد عرضه امانت بر آسمانها و زمین و علت امتناع آن‌ها و پذیرش انسان نیز اقوال گوناگونی در میان مفسران مطرح است.
برخی گفته‌اند:مقصود عرضه امانت بر اهل آسمان و زمین است، زیرا آسمان و زمین
جماد بوده و جماد تکلیفی ندارد.
برخی در تأیید این نظریه گفته‌اند:خودداری آسمان و زمین از حمل امانت به معنای عدم وجود استعداد پذیرش امانت در آسمان و زمین بوده است.
عده‌ای دیگر برآن‌اند که امانت بر خود آسمان و زمین عرضه گردیده و جهت امتناع ضعف و ناتوانی آسمان و زمین و کوچک شمردن خود از پذیرش آن بوده است؛ اما انسان آن را پذیرفت؛ ولی حق این امانت را ادا نکرد، به همین جهت خداوند وی را
ظالم و
جاهل شمرد
:«اِنَّه کانَ ظَلومًا جَهولا»
قول دیگر این است که «
عقل » در تقدیر باشد، بر این اساس معنای آیه این خواهد بود که اگر آسمان و زمین
عاقل بودند به جهت عظمت امانتهای الهی و ترس از کوتاهی در انجام آن از پذیرش این امانتها امتناع می‌کردند؛ ولی انسان با ظلم به خویشتن و جهل از واقعیت امر ترسی به خود راه نداد و این امانت را پذیرفت.
قرآن در آیاتی دیگر
فرشته وحی را در آوردن قرآن به
امانتداری متصف کرده است:«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الاَمین»
یا
پیامبران خود را به عنوان فرستاده‌ای
امین به مردم معرفی کرده‌اند:«اِنّی لَکُم رَسولٌ اَمین»
از این آیات به دست می‌آید که قرآن و
کتب آسمانی و
شرایع الهی از دیگر امانتهای خداوند است که برای ابلاغ آن به مردم به
جبرئیل و
انبیای الهی سپرده شده است.
در آیه ۲۷
انفال نیز قرآن مسلمانان را از
خیانت به خدا برحذر داشته است:«یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَخونُوا اللّه»
با توجه به
شأن نزول آیه که مورد افشای اسرار از سوی
ابولبابه است
اسرار مسلمانان می‌تواند مصداق بارز امانت خدا در این آیه باشد. برخی نیز مقصود از خیانت در امانت خدا را ترک واجبات دانسته
و بعضی دیگر گفته‌اند:مراد
غنایم جنگی است که در دست مسلمانان بوده یا مقصود همه
تکالیف الهی است.
اموالی که در اختیار انسان قرار دارد از دیگر امانتهای الهی است، بر همین اساس قرآن از این اموال به مال خدا یاد کرده و به مسلمانان توصیه کرده که با آن، به
بردگان در راه آزادی خویش کمک کنند:«والَّذینَ یَبتَغونَ الکِتبَ مِمّا مَلَکَت اَیمنُکُم فَکاتِبوهُم اِن عَلِمتُم فیهِم خَیرًا وءاتوهُم مِن مالِ اللّهِ الَّذی ءاتکُم»
و در آیه‌ای دیگر همه انسانها را جانشینان خدا در این اموال دانسته و به آنان سفارش می‌کند که از این اموال در راه او
انفاق کنند:«واَنفِقوا مِمّا جَعَلَکُم مُستَخلَفینَ فیهِ»،
ازاین‌رو انسان باید این اموال را در راهی صرف کند که صاحب اصلی آن اجازه داده است، چنان‌که
امام زین‌العابدین (علیه‌السلام) فرمود:وقتی مال از آن خداست آن را جز در راه خدا مصرف نکن.
بخش دیگر امانتهایی است که انسانها به یکدیگر می‌سپارند:«فَاِن اَمِنَ بَعضُکُم بَعضًا»
و امانتگذار در این قسم گاه
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، امام (علیه‌السلام) و حاکم اسلامی و گاه مردم عادی‌اند.
در آیه ۲۷ انفال قرآن مسلمانان را از خیانت به پیامبر و امانتهای خود برحذر داشته است:«یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَخونُوا... الرَّسولَ و تَخونوا اَمنتِکُم»
که به نظر مفسران مقصود از امانتهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، اسرار آن حضرت است که در نزد مسلمانان قرار داشت.
برخی نیز مراد از آن را
سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و... یا
اوامر و
نواهی آن حضرت
دانسته‌اند.به نظر برخی مراد از امانت پیامبر غنایم جنگی است که آن حضرت در دست مسلمانان قرار داده که قرآن به مسلمانان فرمان می‌دهد که قبل از قسمت در آن خیانت نکنند
و مقصود از امانت مردم:«اَمنتِکُم» اموال و اسراری است که افراد در نزد یکدیگر به امانت می‌گذارند.
برخی نیز گفته‌اند:مراد از امانت مردم در این آیه اعمال و عباداتی است که خدا و رسول در اختیار مردم گذاشته‌اند که در حقیقت همان امانتهای خداست.
در آیه ۷۵
آل‌عمران نیز از اموال و پول فراوان یا اندک به عنوان امانت مردم یاد شده و اهل کتاب در نگهداری این امانتها به دو دسته
امین و غیر امین تقسیم شده‌اند:«و مِن اَهلِ الکِتبِ مَن اِن تَأمَنهُ بِقِنطار یُؤَدِّهِ اِلَیکَ و مِنهُم مَن اِن تَأمَنهُ بِدینار لا یُؤَدِّهِ اِلَیکَ»
مقصود از این دو گروه به نظر برخی،
یهودیان هستند که برخی از آنان امانتدار و گروهی دیگر
خائن به امانات بودند
اما قول دیگر این است که مراد از
امانتداران مسیحیان و مقصود از غیر
امانتداران یهودیان هستند که خیانت در امانت غیر همکیشان خود را جایز شمرده و این عمل را به خداوند نسبت می‌دادند.
قول دیگر این است که
امانتداران یهودیانی هستند که
اسلام آورده‌اند و خیانتکاران کسانی هستند که به
شریعت خود مانده و طبق عقیده خود نسبت به امانت غیر یهود احساس مسئولیتی ندارند.
امانت مردم گاه می‌تواند یک انسان باشد، چنان‌که برادران
یوسف از آن جهت که پدرشان آنان را امین بر یوسف نمی‌دانست وی را سرزنش کردند:«قالوا یاَبانا ما لَکَ لا تَأمَنّا عَلی یوسُفَ واِنّا لَهُ لَنصِحون»
و با معرفی خود به وصف امانتداری خواستار به همراه بردن یوسف شدند:«اَرسِلهُ مَعَنا غَدًا یَرتَع ویَلعَب واِنّا لَهُ لَحفِظون»
ولی پس از به همراه بردن یوسف به عهد خود در حفظ او وفا نکردند،
ازاین‌رو وقتی آنان برای بار دیگر بنیامین را برای همراهی خود از پدر طلب کردند
آن حضرت آنان را به سبب خیانت پیشین امین بر وی ندانست:«قالَ هَل ءامَنُکُم عَلَیهِ اِلاّ کَما اَمِنتُکُم عَلی اَخیهِ مِن قَبلُ»
و از آنان وثیقه‌ای اطمینان آور خواست و پس از گرفتن
وثیقه ، بنیامین را به آنان سپرد.
گاه نیز امانت انسانها، مسئولیتها و مقامهای دنیوی است، بر همین اساس دختران
شعیب به پدر پیشنهاد کردند که برای برعهده گرفتن چوپانی و دیگر کارهای آنان موسی را به اجیری بگیرد، زیرا او مسئولیت‌پذیر و امانتدار است:«قالَت اِحدهُما یاَبَتِ استَجِرهُ اِنَّ خَیرَ مَنِ استَجَرتَ القَویُّ الاَمین»
یوسف (علیه‌السلام) نیز بدان جهت که خود را در احراز مسئولیتها امانتدار می‌دانست به عزیز مصر پیشنهاد کرد که مسئولیت
خزانه‌داری وی را بر عهده گیرد:«قالَ اجعَلنی عَلی خَزائِنِ الاَرضِ اِنّی حَفیظٌ عَلیم»
و نیز آنگاه که
سلیمان اراده کرد مأموریت آوردن
تخت بلقیس را به یکی از مأموران خود بسپارد یکی از
جنیان با این استدلال که فردی قوی و امانتدار است برای پذیرش این مسئولیت پیشگام گردید:«واِنّی عَلَیهِ لَقَویٌّ اَمین»
همچنین از دیگر امانتهای بشری حفظ اسرار خانوادگی است که
زن و
شوهر باید به آن ملتزم باشند، ازاین‌رو قرآن یکی از اوصاف زنان شایسته و مؤمن را رازداری آنان برشمرده است:«فالصّلِحتُ قنِتتٌ حفِظتٌ لِلغَیبِ بِما حَفِظَ اللّهُ»
الاختصاص؛ الامالی، صدوق؛ بحارالانوار؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تحف العقول عن آل الرسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ التعریفات؛ تفسیرالتحریر و التنویر؛ التفسیر الکاشف؛ تفسیر نورالثقلین؛ تهذیب الاحکام؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ دعائم الاسلام؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه؛ فرهنگ معارف اسلامی؛ فقه الصادق (علیه‌السلام)؛ فقه القرآن، راوندی؛ القواعد الفقهیه، بجنوردی؛ الکافی؛ کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کنزالعرفان فی فقه القرآن؛ لسان العرب؛ لغت نامه؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ مستدرک الوسائل؛ مسند احمد بن حنبل؛ مصطلحات الفقه و معظم عناوینه الموضوعیه؛ المغنی والشرح الکبیر؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ وسائل الشیعه.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله« انواع امانت»
