• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امت مسلمه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


امت مسلمه، به گروهِ تسلیم محض در برابر دستورات الهی، و یکی ار القاب اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌باشد.


امت مسلمه ترکیبی است از دو کلمه امت و مسلمه. واژه امت به معنای گروهی است که به لحاظ جهتی مشترک نظیر دین یا زبان یا مکان واحد به صورت اختیاری یا غیر اختیاری گرد هم جمع شده‌اند.
[۱] مفردات، ص۸۶، «امّ».
این واژه به معانی دین
[۲] مقاییس اللغه، ج۱، ص۲۱، «ام».    
، انسان جامع صفات و افعال نیک امام
[۳] بصائر ذوی التمییز، ج۲، ص۷۹.    
و به معنای حین
[۴] مفردات، ص۸۶، «ام».
[۵] مجمع‌البحرین، ج۱، ص۱۰۷، «امم».    
آمده است که با واژه امت مسلمه ارتباطی ندارد.
واژه مسلمه از مصدر اسلام به معنای انقیاد و تسلیم محض
[۶] تفسیر ماوردی، ج۱، ص۳۷۹-۳۸۰.    
[۷] مجمع‌البحرین، ج۲، ص۴۰۷، «سلم».    
اشتقاق یافته و به شخص یا گروهی که در برابر فرمان‌ها منقاد و تسلیم محض‌اند اطلاق می‌گردد. به عقیده برخی، مُسلم کسی یا گروهی است که کار خود را به صورت کامل به خدا واگذار کرده است، زیرا واژه اسلام در زبان عربی به معنای تبرئه شدن و خلاص گردیدن از بار مسئولیت است
[۸] الفصل فی الملل، ج۲، ص۲۲۶.
(اسلام)، بنابراین، امت مسلمه به معنای گروهی است که در برابر دستورات تسلیم محض بوده و کار خود را به صورت کامل به خدا واگذار می‌کنند.

گرچه واژه امت مسلمه تنها یک بار در قرآن و آن هم در آیه ۱۲۸ سوره بقره
[۹] بقره/سوره۲، آیه۱۲۸.    
آمده است:«رَبَّنا واجعَلنا مُسلِمَینِ لَکَ و مِن ذُرِّیَّتِنا اُمَّةً مُسلِمَةً لَکَ واَرِنا مَناسِکَنا وتُب عَلَینا اِنَّکَ اَنتَ التَّوّابُ الرَّحیم = پروردگارا دل ما را تسلیم فرمان خود گردان و فرزندان ما را نیز به تسلیم خود بدار و راه پرستش را به ما بنما و بر ما ببخش. حقیقتاً که تنها تویی بخشنده و مهربان»؛ اما مضمون آن از برخی آیات نظیر «مِلَّةَ اَبیکُم اِبرهیمَ هُوَ سَمّکُمُ المُسلِمینَ»
[۱۰] حجّ/سوره۲۲، آیه۷۸.    
نیز قابل استنباط است.
در این آیه خطاب به امت مسلمه گفته شده:آیین شما از آیین پدرتان ابراهیم است و هم او شما را مسلم نامیده است. مفسران در تعیین مرجع ضمیر هو در این آیه اختلاف نظر دارند؛ برخی مرجع آن را خداوند متعالی و برخی ابراهیم (علیه‌السلام) می‌دانند.
[۱۱] مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۳.    
در این میان روشن است که اگر ضمیر به ابراهیم (علیه‌السلام) باز گردد مضمون این آیه با دعای او در آیه ۱۲۸ بقره:«و من ذرّیّتنا امّة مسلمة لک» پیوند خواهد خورد؛ ولی در هر صورت، اگر مرجع ضمیر ذات احدیت هم باشد، بازهم مفهوم امت مسلمه به روشنی از این آیه قابل استخراج است.

اسلام دارای مراتبی است که از پایین‌ترین مرتبه یعنی تسلیم زبانی آغاز شده:«قالَتِ الاَعرابُ ءامَنّا قُل لَم تُؤمِنوا ولکِن قولوا اَسلَمنا ولَمّا یَدخُلِ الایمنُ فی قُلوبِکُم... = (برخی از) بادیه نشینان گفتند:ایمان آوردیم. بگو:ایمان نیاورده‌اید؛ لیکن بگویید:اسلام آورده‌ایم و هنوز در دل‌های شما ایمان داخل نشده است...»
[۱۲] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۴.    
و پس از آن به مرتبه تسلیم قلبی و سپس به مرتبه‌ای می‌رسد که شخص، خدا را در کارهای خود حاضر می‌بیند و نهایتاً به عالی‌ترین مرحله که در آن خود و دیگران را نمی‌بیند و فقط خدا را می‌بیند پایان می‌پذیرد
[۱۳] مفردات، ص۴۲۳، «سلم»
[۱۴] المیزان، ج۱، ص۳۰۴۳۰۶.
، ازاین‌رو امت مسلمه از گستره معنایی وسیعی برخوردار خواهد بود، گرچه این حقیقت را نمی‌توان نادیده گرفت که ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) از بندگان مقرّب خدا بوده‌اند و مناسب نیست که خواسته آنان و دعایشان را در حد پایین‌ترین مرتبه و حتی مراتب متوسط تنزل داد، بر این اساس باید پذیرفت که آنچه به عنوان اسلام مورد دعای ایشان قرار گرفته بالاترین مرتبه اسلام، یعنی همان عبودیت و تسلیم محض خدا شدن و وصول به توحید ناب است.
[۱۵] المیزان، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷.    


آنچه این نوع نگرش را به مفهوم مسلم و اسلام در آیه ۱۲۸ بقره و نیز به واژه امت مسلمه تقویت می‌کند، به‌کار رفتن دو واژه «مُسلِمَینِ» و «مُسلِمَة» همراه با «لَکَ» است که به استسلام و انقیاد و رضایتمندی محض در برابر قضا و قدر اشعار دارد و این همان حالتی است که انسان خویشتن را از روی خلوص وقف خدا می‌کند و همه تواضع و بندگی را در زبان و اعضا و جوارح خویش به‌کار می‌گیرد و به تعظیم ذات احدیت می‌پردازد.
[۱۶] روح البیان، ج۱، ص۲۳۳.    


۴.۱ - امت پیامبر اسلام

افزون بر آنچه گفته شد از جمله «رَبَّنا وابعَث فیهِم رَسولاً مِنهُم» که در آیات بعد آمده است می‌توان چنین استفاده کرد که امت مسلمه همان امت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است؛ ولی مراد از امت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) کسانی که نبی مکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به سوی آن‌ها مبعوث شده یا به دین اسلام گرویده‌اند نیست، زیرا یقیناً بسیاری از پیروان این دین از ذریّه ابراهیم نیستند؛ همچنین با عنایت به آن بخش از جملات آیات بعدی که بر منزه بودن ذریّه ابراهیم (علیه‌السلام) از گناه و شرک دلالت دارد می‌توان به روشنی دریافت که مصداق واقعی امت مسلمه اهل بیت گرامی پیامبر اسلام هستند، زیرا تنها این گروه هستند که افزون بر آن‌که از امت پیامبر اسلام و ذریّه ابراهیم‌اند از هرگونه شرک و ظلم مبرایند.
[۱۷] المیزان، ج۱، ص۲۹۹-۳۰۰.


۴.۲ - اهل بیت

در روایات شیعه مفهوم امت مسلمه نیز به بالاترین مراتب اسلام تفسیر شده و مصداق امت مسلمه تنها گروهی اندک از پر فضیلت‌ترین مسلمانان امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، یعنی اهل بیت (علیهم‌السلام) معرفی شده‌اند.
[۱۸] الصافی، ج۱، ص۱۷۲
[۱۹] البرهان، ج۱، ص۳۳۴.

در مواجهه با این رویکرد که برگرفته از روایات شیعه است ممکن است چنین گفته شود که ظاهر این آیه و آیاتی که نظیر این آیه خصوصیاتی را درباره امت مطرح می‌کند خطابی عام و شامل همه مسلمانان است. در پاسخ این سخن نیز گفته شده است که واژه امت محمّد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در معنای همه ایمان آورندگان به شریعت او پس از نزول قرآن رایج گردیده؛ اما پیش از آن هیچ تبادری از این واژه یا واژه امت مسلمه به معنای تمامی پیروان این آیین نبوده است، ازاین‌رو هیچ مانعی از این نیست که مراد از امت مسلمه در قرآن گروه خاصی از امت نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) یعنی اهل بیت (علیهم‌السلام) باشند.
[۲۰] المیزان، ج۱، ص۳۰۰.


۴.۲.۱ - دیدگاه برخی مفسران

به عقیده طبری و برخی دیگر از مفسران این‌که در این دعا تنها گروهی از فرزندان ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) در امت مسلمه جای گرفته‌اند از آن‌روست که خداوند متعالی پیش از این به ابراهیم (علیه‌السلام) اعلام کرده بود که از میان فرزندان تو تنها گروهی به مقام عهد الهی می‌رسند که از دسته ظالمان و بت‌پرستان نباشند و از همین‌رو امت مسلمه فقط آن گروه از فرزندان ابراهیم (علیه‌السلام) را شامل می‌شود که ستمی را مرتکب نشده باشند.
[۲۱] جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۷۶۹.

در احادیث تفسیری از سُدّی چنین نقل شده که این گروه از فرزندان ابراهیم، اعراب هستند.
[۲۲] مجمع البیان، ج۱، ص۳۹۳.    
، طبری ضمن نقل این سخن از سدی می‌گوید:این سخن خلاف ظاهر آیه و نیز واقعیات تاریخی است، زیرا این گروه یقیناً اهل طاعت و امتثال اوامر الهی و ولایت خداوند سبحان هستند و روشن است که چنین افرادی از ذریّه ابراهیم (علیه‌السلام) هم در میان اعراب بوده‌اند و هم غیر عرب.
[۲۳] جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۷۶۹.

برخی از مفسران بر این عقیده‌اند که ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) در بخش نخست دعایشان:«رَبَّنا واجعَلنا مُسلِمَینِ لَکَ» طالب ثبات و استمرار این وصف برای خود بوده‌اند؛ یعنی از خدا خواسته‌اند که چنان‌که در گذشته مسلم بوده‌اند در آینده نیز بر آن وصف بمانند.
[۲۴] مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۹۲.
، در روح‌البیان این احتمال نیز مطرح شده است که آن دو برای عرصه‌های آزمونی که پیش روی داشتند ( ذبح اسماعیل و افکنده شدن ابراهیم (علیه‌السلام) در آتش ) تقاضای شکیبایی و به سلامت رهیدن از این عرصه را داشته‌اند.
[۲۵] روح البیان، ج۱، ص۲۳۳.    


البرهان فی تفسیر القرآن؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ تفسیر روح البیان؛ تفسیر الصافی؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الفصل فی الملل و الاهواء و النحل؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم مقاییس اللغه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ النکت و العیون، ماوردی.

۱. ↑ مفردات، ص۸۶، «امّ».
۲. ↑ مقاییس اللغه، ج۱، ص۲۱، «ام».    
۳. ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۲، ص۷۹.    
۴. ↑ مفردات، ص۸۶، «ام».
۵. ↑ مجمع‌البحرین، ج۱، ص۱۰۷، «امم».    
۶. ↑ تفسیر ماوردی، ج۱، ص۳۷۹-۳۸۰.    
۷. ↑ مجمع‌البحرین، ج۲، ص۴۰۷، «سلم».    
۸. ↑ الفصل فی الملل، ج۲، ص۲۲۶.
۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۲۸.    
۱۰. ↑ حجّ/سوره۲۲، آیه۷۸.    
۱۱. ↑ مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۳.    
۱۲. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۴.    
۱۳. ↑ مفردات، ص۴۲۳، «سلم»
۱۴. ↑ المیزان، ج۱، ص۳۰۴۳۰۶.
۱۵. ↑ المیزان، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷.    
۱۶. ↑ روح البیان، ج۱، ص۲۳۳.    
۱۷. ↑ المیزان، ج۱، ص۲۹۹-۳۰۰.
۱۸. ↑ الصافی، ج۱، ص۱۷۲
۱۹. ↑ البرهان، ج۱، ص۳۳۴.
۲۰. ↑ المیزان، ج۱، ص۳۰۰.
۲۱. ↑ جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۷۶۹.
۲۲. ↑ مجمع البیان، ج۱، ص۳۹۳.    
۲۳. ↑ جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۷۶۹.
۲۴. ↑ مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۹۲.
۲۵. ↑ روح البیان، ج۱، ص۲۳۳.    


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «امت مسلمه».    




جعبه ابزار