اماکن مقدس قم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از آن‌جا که شهر مقدس
قم از شهرهای قدیمی و تاریخی و مذهبی می‌باشد از اماکن و
بناهای مقدس و تاریخی بسیاری برخوردار است.
اماکن مقدس قم را به پنج دسته تقسیم‌بندی کرده و آن‌ها را به‌طور خلاصه معرفی می‌کنیم.
۱.
امامزادگان و مقبره‌های تاریخی و دیدنی؛
۲.
مدارس علمی و قدیمی؛
۳. مساجد بزرگ و معروف؛
۴. آرامگاه‌ها و مقبره‌های بزرگان علمی و حکومتی؛
۵. محلات و خانه‌های قدیمی؛
مجموعه
حرم حضرت معصومه ـ سلام‌الله علیها ـ دختر بلافصل
امام موسی بن جعفر ـ علیه‌السّلام ـ، در مرکز شهر قم یکی از بزرگترین و ارزشمندترین آثار معماری اسلامی ایرانی است که یادگارهای گرانبهایی از قرون مختلف را در بر دارد.
این امامزاده از زیارتگاه‌های قدیمی استان قم است که در دامنه کوه بیدقان در ۱۸ کیلومتری قم واقع شده است. در این بقعه، سه تن به اسامی شاهزاده اسماعیل و فرزندش حمزه ـ از اولاد علی
بن جعفر عریض ـ و شاهزاده
محمد ـ از اولاد
امام کاظم ـ علیه‌السّلام ـ ـ مدفون‌اند. این امامزاده از بناهای تاریخی قم و دارای درهای نفیس و کاشی‌های عالی و صندوقی منبت بر روی مرقد است. این بنا مشتمل بر بقعه گنبدی،
رواق ، صحن و
مسجد است و بنای آن از ابنیه قرن هفتم هجری است.
این امامزاده فرزند
امام محمد تقی ـ علیه‌السّلام ـ جد سادات رضوی است. ایشان اولین کسی از سادات رضوی است که در سال ۲۵۶ هـ. ق در قم اقامت گزیده است.
موسی مبرقع در ۲۹۶ هـ. ق از دنیا رفت و در مکانی که اکنون
مزار اوست دفن شد و در کنارش یکی از فرزندانش به نام شاهزاده
احمد فرزند
محمد بن موسی مدفون گردید.
این امامزاده از فرزندان
موسی بن جعفر علیه‌السّلام و برادر
امام رضا علیه‌السّلام است. این امامزاده که در میدان کهنه قم واقع شده مورد احترام ویژه مردم است.
این امامزاده مشهور به «دربهشت» می‌باشد که گنبد آن متعلق به اوایل قرن هشتم هـ. ق است که در دوران قاجار ایوان و بیوتاتی بر آن اضافه گردیده است.
این امامزاده در خیابان آذر مقابل چهل اختران قرار گرفته و شخص مدفون در آن از نوادگان
امام جعفر صادق ـ علیه‌السّلام ـ می‌باشد. بر اساس نوشته گچ بری پایانی کتیبه، تاریخ احداث بنا،
محرم الحرام ۷۷۴ هـ. ق ثبت شده است.
این بنا در میدان کهنه قم یا میدان
زکریا بن آدم در جوار امامزاده شاه حمزه قرار گرفته و مدفون در آن،
احمد بن اسحاق عسکری از نوادگان
امام هفتم ـ علیه‌السّلام ـ است. حرم اصلی امامزاده از بناهای باستانی قبل از
صفویه است که به دستور
شاه طهماسب تعمیر و تزئین شده است.
این آرامگاه در مجاورت امامزاده دربهشت قم واقع شده است و از آثار قرن هشتم هجری است و درباره شخصیت مدفون در آن نقل شده که از سادات حسنی سجادی بوده و جدش، ابوالفضل حسین، از
صحابه امام عسکری علیه‌السّلام است.
این آرامگاه در مزرعه باوره، در ۶ کیلومتری روستای فردو از توابع قهستان واقع شده است. در این آرامگاه دو امامزاده به نام‌های شاهزاده
محمد و حسین، حلیمه خاتون و زینب خاتون از احفاد
امام موسی کاظم علیه‌السّلام مدفون‌اند.
این آرامگاه در روستای لنجرود و در ۱۲ کیلومتری جنوب شهر قم واقع شده است. امامزاده مدفون در این بقعه را از احفاد
امام کاظم علیه‌السّلام ذکر کرده‌اند.
در ۳۰ کیلومتری شرق قم و نزدیک روستای زالون آباد، آرامگاه سیده سکینه خاتون از احفاد امام کاظم ـ علیه‌السّلام ـ واقع شده است. که از آثار قبل از صفوی یا دوره آغازین صفوی می‌باشد.
این امامزاده در جهت شمال غربی روستای صرم درجنوب قم واقع شده و مدفون در آن سه تن به اسامی سلطان
محمود، شاهزاده سلیمان از احفاد
امام سجاد علیه‌السّلام و یک زن به نام ستی زینب از احفاد امام کاظم ـ علیه‌السّلام ـ است.
این آرامگاه در ۲۶ کیلومتری جنوب شرقی قم واقع شده است. به نظر می‌رسد بنای اولیه امامزاده به دوره ایلخانی مربوط باشد. امامزاده مدفون از سادات حسینی سجادی است.
این بنا در ۲۴ کیلومتری قم واقع شده و بنای کنونی آن مزاری از دوره صفویه است.
این بنا در بیرون دروازه ری در شمال شرقی قم واقع شده و مدفون آن
ابواحمد محمد بن حنفیه از احفاد
علی ـ علیه‌السّلام ـ است. این بنا از آثار بسیار قدیمی شهر قم است که در سال ۹۳۲ هـ. ق تجدید بنا شده است.
این بنا در شرق شهر قم ـ در خاکفرج ـ واقع شده که در آن دو
قبر مشهود است که بر روی یکی از آن‌ها لوحی قرار دارد و به نام حارث ثبت شده بود و اینک در موزه ملی نگهداری می‌شود و به قرن هفتم هجری تعلق دارد.
این آرامگاه در ۶ کیلومتری شهر قم واقع شده و مدفون در آن یکی از نوادگان امام کاظم ـ علیه‌السّلام ـ می‌باشد.
و امامزاده‌های دیگر مانند: شاهزاده جعفر از فرزندان امام کاظم ـ علیه‌السّلام ـ، امامزاده زکریا، امامزاده سید علی، امامزاده طاهر در ۳۰ کیلومتری شمال غربی قم، امامزاده عباس از اولاد امام
موسی کاظم ـ علیه‌السّلام ـ، امامزاده عباس، هفت امامزاده، که مدفن هفت امامزاده به نام‌های عباس، ابراهیم، صالح، فیروز، حسن، جعفر، ابوالقاسم اسماعیل، از احفاد امام کاظم ـ علیه‌السّلام ـ اند. امامزاده محسن، امامزاده صفورا از اولاد علی ـ علیه‌السّلام ـ، امامزاده عبدالله از نوادگان امام سجاد ـ علیه‌السّلام ـ، امامزاده فاضل، امامزاده معصومه و... در قم و اطراف آن مدفون هستند. که جمعاً به ۴۱ امامزاده می‌رسد، که بزرگترین و معتبرترین و پررونق‌ترین آن‌ها آستانه مقدس حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ دختر امام
موسی بن جعفر ـ علیه‌السّلام ـ، در مرکز شهر با ارزشمندترین معماری اسلامی ایران می‌باشد.
شهر قم از دیرزمان، یکی از مراکز مهم
تشیع بوده و دانشمندان بزرگی همچون صدوق (
ابن بابویه ) و علمای دیگر از این شهر برخاسته‌اند.
در سال ۱۳۴۰ هـ. ق مرحوم شیخ
عبدالکریم حائری حوزه علمیه را از نو سازماندهی کرد. اکنون نیز حوزه علمیه، زیر نظر آیات عظام و حجج اسلام و استادان عالی مقام، دائر است و از نقاط مختلف و کشورهای مجاور، طلاب
علوم دینی در این شهر مقدس حضور یافته و کسب فیض می‌نمایند. اهم
مدارس علمی و دینی استان قم عبارت است از:
مدرسه فیضیه یکی از پرآوازه‌ترین
مدارس علوم دینی درجهان است این
مدرسه از نیمه نخستین قرن سیزدهم هجری قمری جایگزین بنای
مدرسه آستانه شد.
این
مدرسه در نزدیک میدان کهنه شهر که نام آن به همین شکل در کتاب‌ها و اسناد دوره‌صفوی و قاجار به تکرار دیده می‌شود، واقع گردیده که اکنون در خیابان آذر واقع شده است. بنای
مدرسه غیاثیه به نیمه نخستین قرن نهم و سال ۸۳۰ هـ. ق مربوط می‌شود. مؤلف گنجینه آثار قم از این
مدرسه به نام شرفیه یاد می‌کند که شرف الدین وزیر آن را بنا کرده است.
این
مدرسه در جانب شرقی شهر قم ـ نزدیک دروازه ری سابق ـ و در مرکز محله مسجد جامع قرار دارد. این
مدرسه از
مدارس دوره صفوی
قم است که در دوره ناصری به سال ۱۲۷۸ هـ. ق به وسیله میرزا نصر الله خان مستوفی گرگانی تعمیر و مرمت یافت و پس از آن به نام
مدرسه ناصری نیز یاد می‌شد که در عین کوچکی از
مدارس معروف قدیمی قم بود. و اکثر فضلای سابق قم از تربیت یافتگان این
مدرسه بودند. به اعتقاد اهل فن،
مدرسه جهانگیر خان از نظر نقشه چند ضلعی و سردر زیبا، از
مدارس منحصر به فرد
ایران است.
بنا به روایت تاریخی، بنای
مدرسه رضویه منزل استراحت
امام هشتم شیعیان در راه رفتن به
مرو بود. محل مجاور این
مدرسه دینی به محله شاه خراسان معروف است.
بنا به روایت تاریخی، بنای
مدرسه ستیه جایگاه
عبادت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در زمان توقّف ایشان در قم بوده است. این بنا در حال حاضر با طرزی جالب، از آینه‌کاری‌ها در وسط، همراه با حجرات و مسجد در محله میدان میر شهر قم خودنمایی می‌کند.
غیر از این
مدارس قدیمی در سال‌های اخیر مخصوصاً با
پیروزی انقلاب اسلامی ایران مدارس جدید و باشکوهی بنا شد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به
مدرسه آیت الله گلپایگانی،
مدرسه معصومیه،
مدرسه دار الشفاء، امام خمینی، حجتیه، حقانی و... اشاره کرد.
مسجد جمکران در ۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر قم (جاده قم ـ کاشان) واقع شده و همواره پذیرای زائرینی از نقاط مختلف ایران و سایر کشورهاست. به علت قداست و اهمیت در این مسجد مقاله‌ای جداگانه به شرح بیش‌تری خواهیم پرداخت.
این مسجد بر اساس یک روایت تاریخی به اراده و اشاره حضرت
امام زمان (عج) ساخته شده است.
این مسجد را در مسیر
تهران ـ قم و در محلی که سابقاً بیابان خارج از شهر بود. مرحوم حاج یدالله رجبیان از اخیار قم به نام
مسجد امام حسن مجتبی بنا کرده است قدمت این مسجد به سال ۱۳۸۱ هـ. ق مطابق سال ۱۳۴۰ شمسی است.
اسکلت اصلی گنبد خانه متوازن آن، به نیمه نخستین قرن ششم هجری قمری تعلق دارد. این مسجد پس از
مسجد جامع عتیق قم قدیمی‌ترین مسجد استان قم است.
این مسجد در خیابان آستانه واقع شده است. اصل بنا به قرن سوّم هجری مربوط است، ولی اکنون از اصل بنا اثری نیست و بنای حاضر تجدید بنای آن مسجد قدیمی است.
مسجد امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ قدیمی‌ترین مسجد استان قم است و از اهمیت روحانی و ویژگی‌های معماری خاص برخوردار می‌باشد. این مسجد به مسجد جامع عتیق قم نیز معروف است.
مسجد اعظم قم در جبهه غربی آستانه مقدسه حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ به سعی و اهتمام
آیت الله بروجردی در سال ۱۳۷۴ هـ. ق توسط استاد «حسین
بن محمد معمار» معروف به استاد لرزاده بنا گردید. این مسجد به جهت بزرگی و عظمت، مسجد اعظم نام گرفته است.
این مسجد هم از مساجد معروف قم می‌باشد که در نزدیکی گذرخان به همت یک خانم خیرخواه به نام بانو همایون رخداد، بنا گردیده است. در حال حاضر در این مسجد علاوه بر اقامه
نماز ،
تدریس علوم دینی نیز صورت می‌گیرد.
این بنا در محله‌ای به همین نام واقع شده و به جهت وجود قطعه سنگی که تصویر دستی بر آن حک شده، به این نام خوانده شده است.
این بنا در روستای صرم در ۲۶ کیلومتری جنوب شرقی قم واقع شده و از آثار دوره صفوی است. این بنا در طی سال‌های ۱۰۶۱ و ۱۰۶۲ هـ. ق توسط شخصی به نام حاجی صومی، بنا گردیده است.
مقبره
فتحعلی شاه در قسمت شمالی صحن شمالی
آستان حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها قرار دارد و از آثار بیگم صفوی است. این مقبره در زمان حیات فتحعلی شاه به دستور خود وی (سال ۱۲۴۵) تعمیر و تزیین شد.
در ضلع غربی حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در ورودی مسجد بالاسر واقع شده است.
مهد علیا زوجه سلطان
محمد خدابنده صفوی و مادر
شاه عباس اول بود که با قدرت تمام در اداره امور
اهتمام می‌ورزید. این مقبره در جهت غربی و عقب گور
محمد شاه قرار گرفته است.
این آرامگاه به پدر مستوفی الممالک ـ از رجال مشهور عهد قاجار ـ تعلق دارد که در ضلع شمال شرقی صحن عتیق قرار گرفته است.
این مقبره در جنوب غربی حرم واقع شده است.
این آرامگاه‌ها در محل
موزه سابق (مسجد شهید مطهری فعلی) آستانه قرار گرفته است.
آرامگاه
علی بن بابویه قمی (متوفای ۳۲۹ هـ. ق) در کنار شرقی قبرستان قدیمی بابلان و هم اکنون در شرق خیابان ارم واقع شده است.
این مقبره جزء مقابر گنبد سبز واقع در خیابان چهارمردان می‌باشدکه از بنای بزرگ خاندان صفی می‌باشد.
و آرامگاه‌های بزرگان چون
آخوند ملا مهدی عراقی ،
میرزا حسن کاشفی ،
آیت الله سید صدرالدین ،
محمد تقی خوانساری ، بروجردی،
مرتضی مطهری ، اراکی،
علامه طباطبایی ، و
پروین اعتصامی را می‌توان نام برد.
از محلات و بناهای قدیمی و تاریخی قم می‌توان به خانه حاج قلی خان، خانه حضرت
امام خمینی ،
ملاصدرا در کهک، و از محلات، محله آستانه، محله قدیمی عشقعلی، چهارمردان، سیدان، سنگ بند، موسیان، اسحاقیه، و... اشاره نمود.
از دیگر آثار تاریخی و دیدنی می‌توان به کاروان‌سراهای قدیمی، ساختمان هشتی، سرو پانصد ساله و دریاچه نمک اشاره نمود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله اماکن مقدس قم، شماره ۱و۲.
