اماکن زیارتی نجف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شهر مقدس نجف اماکن زیارتی فراوانی دارد که مهم‌ترین آنها بارگاه نورانی و ملکوتی
امام علی (علیه‌السّلام) است. مهم‌ترین جایگاه‌هاى زیارتى این شهر عبارتند از:
امیرالمؤمنین
علی (علیه‌السّلام) در
رمضان سال ۴۰ هجری پیوسته از
شهادت خود خبر می‌داد و به اطرافیان خویش می‌فرمود: «از
قضای الهی نمی‌توان گریخت.» شقی‌ترین مردم، یعنی
ابن ملجم مرادی، در
مسجد و در حالی که امام
علی (علیه‌السّلام) در حال
اقامه نماز بودند؛ به هنگام سجده، ضربه‌ای بر آن حضرت وارد نمود. امام (علیه‌السّلام) در شب بیست و یکم ماه رمضان سال ۴۰ هجری با حضور خاندان، وصایای خود را بیان داشت، و به
وصی خود چنین فرمود: «فرزندم حسن (علیه‌السّلام) با تو سخنی چند دارم، امشب آخرین
شب عمر من است چون درگذشتم با دست خود مرا
غسل ده و
کفن کن و بر جنازه‌ام نماز بخوان، تمام این کارها را خودت شخصاً انجام ده، سپس جنازه‌ام را در تاریکی شب، مخفیانه دور از شهر کوفه به خاک سپار تا کسی از آن باخبر نشود».
و در وصیتی دیگر به حسن و حسین (علیهماالسّلام) فرمود: «هر گاه مرگم فرا رسید مرا در تابوتم گذارید و در حالی‌که عقب آن را به دوش گرفته‌اید حرکت کنید جلوی تابوت خود حرکت خواهد کرد. مرا به سمت غریین ببرید در آنجا صخره‌ای سفید خواهید دید که نورانی است آنجا را حفر کنید و مرا در آن مکان مدفون سازید».
آن دو بزرگوار همانگونه که پدرشان فرموده بود عمل کردند و پس از حفر مکان مورد نظر، نوشته‌ای در آنجا یافتند که بدین مضمون بود: «این مکانی است که آن را
حضرت نوح (علیه‌السّلام) برای
علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) فراهم کرده است». حسن و حسین (علیهماالسّلام) بعد از هموار کردن روی
قبر و مخفی نمودن مکان آن در حالی‌که از
احترام و
عنایت خداوند بر پدرشان، آگاه شده بودند، با همراهان به خانه بازگشتند. فردای آن شب یعنی روز بیست و یکم ماه رمضان، مردم کوفه که مشتاق به
تشییع و خواندن نماز بر پیکر مطهر امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بودند به خانه آن بزرگوار مراجعه کردند. فرزندان
علی (علیه‌السّلام) آنان را به آنچه انجام داده بودند آگاه ساختند و چون مردم خواهان معرفی مرقد او گشتند در پاسخ گفتند: «بنا به
وصیت او محل دفنش را مخفی ساختیم.»
مردم و شیعیان کوفه که چنین دیدند، با قلبی محزون و شکسته به خانه‌های خود بازگشتند. امام (علیه‌السّلام) به فرزندان خود سفارش کرد که او را مخفیانه به خاک سپارند، زیرا می‌دانست دشمنان از هیچ کاری حتی شکافتن مرقد او خودداری نمی‌کنند و فرزندان و بستگان او برای جلوگیری از بی‌حرمتی به آن بزرگوار در برابر دشمنان می‌ایستند در نتیجه خونریزی و اختلاف در جامعه به وجود می‌آید. پیش بینی امام صحیح بود زیرا در دوران امارت
حجاج ثقفی بر کوفه حدود ۳۰۰۰ قبر برای پیدا کردن مدفن
علی (علیه‌السّلام)
نبش گردید ولی موفق به
کشف مدفن او نشدند.
آستان مقدس حضرت
على (علیه‌السّلام) در مركز شهر نجف قرار دارد كه از یك
گنبد طلایى عظیم و یك گنبد خانه و رواق هاى متعدد و یك صحن، با برخى ضمائم تشكیل شده است. نخستین ساختمان حرم مطهر در دوران
هارون الرشید عباسى بنا گردید و پس از آن همواره در حال تجدید و عمران و توسعه بوده است. ساختمان امروزى از آثار
صفویه است. گنبد عظیم و ایوان روح‌بخش آن، به دستور
نادرشاه افشار با خشت‌هاى طلایى
تزیین شده. آیینه‌كارى حرم به وسیله هنرمندانى از
اصفهان در سال‌هاى دهه چهل شمسى انجام گرفت. قبر مطهر حضرت، درون صندوقى از خاتم و ضریحى نقره‌اى قرار دارد، صندوق خاتم از ساخته هاى دوران
شاه اسماعیل صفوی است و از نفایس روزگار به‌شمار مى‌رود.
ضریح مطهر توسط هنرمندان هندى و چینى در سال ۱۳۴۵ ه.ق در
هند به همت
رهبر شیعیان اسماعیلی ساخته و تقدیم حرم مطهر گردیده است. گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق دربرگرفته است كه همگى به زیباترین شكل توسط هنرمندان
ایران تزیین یافته است. حرم مطهر داراى صحن بسیار بزرگ و دل‌گشایى است كه اطراف مرقد مطهر را دربرگرفته است. این صحن از ساخته هاى دوران صفوى است.
در نزدیکی حرم مطهر مکانی به مقام «
امام زین‌العابدین (علیه‌السّلام)» مشهور است و گفته می‌شود که آن بزرگوار هرگاه به زیارت جدش امیرالمؤمنین می‌آمد در مکان مزبور اقامت کرده و از آنجا به بعد را با پای پیاده به حرم و مرقد جدش (که در آن دوران برای همه مشخص نبود و فقط خواص، محل قبر مطّهر را می‌دانستند) مشرف می‌شد. مکان دیگری در جوارصحن مطهر نیز به مقام امام زین‌العابدین (علیه‌السّلام) مشهور بود که به‌صورت مسجد در آمده و بسیاری در آن
نماز می‌گذاشتند، مسجد مذکور در تعمیر و بازسازی ساختمان صحن و به‌هنگام گشودن درب غربی صحن از میان رفت.
این دو مقام در گورستان وادى السلام قرار دارد و مردم به
زیارت و نمازگزاردن در آن مى پردازند. در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) آورده‌اند که آن بزرگوار هنگامی که برای زیارت مرقد مطهر جدش وارد نجف گشت در سه محل نماز گذارده و توقف کردند و چون از آن سه مکان سؤال شد فرمودند:
مکان اول: مرقد جدم امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بود.
مکان دوم: محل
رأس الحسین (علیه‌السّلام) (مکانی که سر مطهر
امام حسین (علیه‌السّلام) را هنگام انتقال به کوفه مدتی در آنجا بر
زمین نهاده بودند.)
و مکان سوم: محل
منبر حضرت قائم (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌باشد. از روایت فوق پی می‌بریم که در نجف مقامی به نام موضع منبر حضرت صاحب‌الزمان وجود دارد ولی به مشخصات آن مکان تصریح نشده است. در کنار مقام امام زمان (عجّلاللّه
تعالىفرجهالشریف)، مقام امام صادق (علیه‌السّلام) قرار دارد.
این قبرستان یكى از
مقدس‌ترین گورستان‌هاى
مسلمانان و
شیعیان است و در روایات آمده: «هر مؤمنى در شرق یا غرب جهان دیده از جهان برگیرد به
روح او
ندا مى رسد كه به وادى السلام ملحق شو.» و بدین منظور فرشته‌اى است به نام «
ملک نقاله» كه ارواح مؤمنان را از سرتاسر جهان به این گورستان مى آورد.
این قبرستان در شمال شهر نجف واقع شده، ۲۰ هزار متر مربع مساحت دارد و قدمت تاریخی آن بیش از هزار سال می‌باشد و شیعیان بسیاری از نقاط مختلف، در آن به خاک سپرده شده‌اند. عده زیادی قبل از مرگ
وصیت می‌کنند آنان را به نجف برده و در قبرستان وادی‌السلام
دفن کنند. از مهم‌ترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با مرقد امام
علی است.
در منابع
شیعه از قبرستان وادی السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. گویا قدیم‌ترین روایتی که در این باره در منابع معتبر شیعی نقل شده، روایت
کلینی (متوفای ۳۲۸ق.) است که به امام
علی (ع) رسیده و منابع بعدی نیز آن را بسیار نقل کرده‌اند. در این روایت، امام
علی (ع) همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی السلام می‌رود و در آنجا می‌فرماید: «... مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛
هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی السلام آید. اینجا، نقطه‌ای از بهشت است.» •
مجلسی دوم روایتی نقل کرده که بنابر آن،
پیامبر (ص) در شبِ
معراج همراه
جبرئیل به
کوفه و وادی السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی السلام نمازگاه
حضرت آدم و پیامبران بوده است.
همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کرده‌اند.
مقبره دو
پیامبر بزرگ الهی؛
حضرت هود و
حضرت صالح (علیهماالسّلام)، در بخش آغازین گورستان وادى السلام واقع شده است. این دو مقبره از مکان‌های معروف و مشهور نجف می‌باشند. در زمان
علامه بحرالعلوم (
قدس‌سره) بنایی از
گچ و
سنگ بر روی آن دو مرقد مطهر ساخته شد. پس از گذشت حدود یک
قرن ساختمان باشکوه دیگری در آن
مکان بنا گردید، آن ساختمان در سال ۱۳۳۷ ه. ق تجدید بنا شد که هم اکنون باقی است.
کمیل بن زیاد نخعی یکی از یاران خاص امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) و از اصحاب سرّ حضرت بود که توسط حجاج ثقفی به شهادت رسید. آرامگاه او یکی از زیارتگاه‌های معروف نجف است. در این محل شخصیت‌های برجسته دیگری نیز دفن هستند. این آرامگاه در میان بزرگراه نجف - كوفه قرار گرفته و داراى صحن وسیع و گنبد بزرگى است. كمیل از یاران با وفاى حضرت امام
علی (علیه‌السّلام) بود و
دعای کمیل كه حضرت آن را به وى آموخت، مشهور است.
این مسجد در محله‌اى بدین نام، در میانه بزرگراه نجف - كوفه قرار دارد، و جایى است كه بنابر گفته روایات، هنگامى كه سر
امام حسین (علیه‌السّلام) در آن قرار داده شده، به ناله پرداخته و یا
تعظیم كرده است، از این رو به حنانه مشهور است.
ثویّه نام تلی در نزدیکی مسجد حنانه و نیز از اماکن مشهور نجف می‌باشد که برخی از شخصیت‌های اسلامی در آن مدفون هستند.
الف:
رشید هجری از اصحاب و یاران فداکار امام
علی (علیه‌السّلام).
ب:
عمروبن حُمق خُزاعی از اصحاب و یاران حضرت
علی (علیه‌السّلام)
ج:
سلیم بن قیس هلالی از اصحاب و یاران امام
علی (علیه‌السّلام) و مؤلف
کتاب اسرار آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم).
د:
نصربن مزاحم منقری مؤلف کتاب وقعه صفین، که از مدفونین در ثویّه می‌باشند.
شیخ طوسی كه یكى از مشاهیر
فقهای امامیه و مؤسس
حوزه علمیه نجف است، در سال ۴۶۰ ه
وفات یافت و در خانه خود مدفون گردید، این مكان پس از مدتى تبدیل به مسجدى گردید كه طى ده قرن گذشته یكى از مراكز تدریس حوزه نجف شمرده مى شود. امروزه این مسجد به نام «جامع الشیخ الطوسى » در شمال حرم مطهر و در ۱۰۰ متری شمال
آستان مقدّس علوی قرار دارد؛ این
آستان مقدّس در نزدیکی یکی از درهای صحن مطهر واقع شده که درب شیخ طوسی (باب‌الطوسی) نام دارد و مشهور است که شیخ از این درب به حرم مطهر مشرف می‌گردید. همچنین خیابانی که در سال ۱۳۶۹ ه. ق احداث شده و از مقابل درب طوسی به سمت
وادی السلام می‌رود به «شارع طوسی»- خیابان طوسی- نامگذاری شده است. در گوشه اى از این مسجد آرامگاه
علامه آیت الله سید محمدمهدی بحرالعلوم قرار گرفته كه از مشاهیر علماى
امامیه و متوفاى ۱۲۱۲ ه است.
این
آستان مقدّس مدفن
شیخ محمد حسن اصفهانی نجفی مشهور به صاحب جواهر، از فقهای گرانقدر عالم
تشیع می‌باشد و در محله «عماره» واقع شده است.
آستان مذکور ساختمانی مجلل و گنبدی بزرگ دارد که کاشی‌کاری شده است و در کنار آن، مسجد صاحب جواهر واقع شده است.
مرقد
کاشف الغطاء در محله «عماره» بر سر گذر سه
کوچه قرار دارد. شیخ جعفر کبیر مشهور به کاشف‌الغطاء در این مقبره به خاک سپرده شده است، شیخ اکبر یکی از مریدان شیخ جعفر این مقبره را بنا نهاد و بر حسب وصیت، خود نیز در آن دفن گشت.
بابائی، سعید، گزیده سیمای نجف اشرف، ص۲۴-۳۷.
