المحجة فی تقریرات الحجة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المحجه فی تقریرات الحجه»، به قلم
آیت الله علی صافی گلپایگانی، تقریرات درس خارج اصول
آیت الله سید محمد حجت کوه کمری می‌باشد که به
زبان عربی و در سال ۱۴۱۹ ق، تدوین شده است.
کتاب، با یک مقدمه از ناشر در اشاره‌ای کوتاه به زندگانی نویسنده، آغاز و مطالب، در یک مقدمه و پنج مقصد، ارائه شده است. کتاب، شامل مباحث استدلالی در زمینه‌های
قطع ،
ظن و
شک ،
تجری ،
حجیت خبر واحد ،
اصاله البرائه ،
دوران بین وجوب و حرمت ،
استصحاب ،
تعادل و تراجیح و
اجتهاد و
تقلید می‌باشد.
مقدمه، در پانزده جهت، به بیان امور زیر اختصاص یافته است:
۱. بیان این نکته که
علم اصول ، علمی مستقل است؛
۲. وجه تمایز علوم؛
۳. تمایز علوم از یک دیگر، به واسطه تمایز موضوعات آنها از هم و تمایز موضوعات، به خاطر تفاوت در حیثیات است؛
۴.
تعریف موضوع علم؛
۵. بیان موضوع علم اصول؛
۶. تعریف علم اصول به اینکه علمی است که در آن، از آنچه که صلاحیت دارد
دلیل فقهی باشد، بحث می‌شود.
۷.
وضع که در چهار امر، معنی و حقیقت وضع، اشکال
علامه ضیاء الدین عراقی بر اینکه وضع، نفس تعهد باشد، اعتبار ایجاد خارجی به علاوه تصور واضع و تقسیم وضع به اعتبارات گوناگون از جمله
تعیینی ،
تعینی ،
عام ،
خاص ،
شخصی ،
نوعی ،
اصلی و
تبعی ، بررسی شده است.
۸. بحث از موضوع له الفاظ: بحث از این است که آیا الفاظ، برای معانی خود، «بما هی هی» وضع شده‌اند یا «بما هی مراده»؟؛
۹. تفاوت وضع
مرکبات با وضع
مفردات ؛
۱۰. توضیح این نکته که
تبادر معنا از لفظ و انسباق آن به
ذهن ، بدون نیاز به
قرینه ، علامت حقیقی بودن آن معنا می‌باشد؛
۱۱. بحث از
ثبوت یا عدم ثبوت حقیقت شرعیه؛
۱۲. بررسی مسئله
صحیح و اعم در قالب دو امر زیر:
الف) جریان این نزاع در صورت ثبوت
حقیقت شرعیه ؛
ب) بحث از
مشترک لفظی بودن اسماء
عبادات یا لزوم اعتبار قدر جامع بین صحیح آنها.
۱۳. لفظ مشترک که در مورد آن، سه قول مطرح شده است: استحاله وجود آن به دلیل لزوم اجمال و تطویل بدون فایده، وجوب آن به دلیل متناهی بودن الفاظ و عدم تناهی معانی و امکان آن به دلیل وقوع؛
۱۴. جواز یا عدم جواز استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد؛
۱۵.
مشتق : بحث از این است که آیا لفظ مشتق، فقط حقیقت در خصوص
ذات متلبس به مبدا در حال است یا حقیقت در اعم از آن و ذاتی که مبدا از آن منقضی شده است؟
در مقصد اول، در سیزده فصل، مبحث «
امر » بررسی شده است. نویسنده، ضمن بحث از
ماده و
صیغه امر ، به
مسئله اجزاء و
مقدمه واجب اشاره کرده و در ادامه، به بررسی امور زیر پرداخته است:
۱. اینکه آیا امر به شی ء، مقتضی نهی از
ضد آن می‌باشد یا نه؟؛
۲. آیا امر آمر، با علم وی به انتفای شرط، جایز است؟؛
۳. آیا متعلق اوامر و نواهی، طبیعت است یا افراد؟؛
۴. بسیط بودن احکام؛
۵.
واجب تخییری ؛
۶. انواع تصویر وجوب در
واجب کفائی ؛
۷.
واجب موسع ؛
۸. اینکه آیا امر به امر به شی ء، امر به خود آن شی ء نیز می‌باشد یا نه؟؛
۹. اگر قبل از
امتثال امر اول، امری دیگری به شی ء تعلق بگیرد، امر دوم، دلالت بر تکرار دارد یا تاکید امر اول است؟
مقصد دوم، در سه فصل، مبحث «
نواهی » را بررسی کرده است:
۱. شباهت و تفاوت امر و نهی با یک دیگر؛
۲. جواز یا عدم جواز اجتماع امر و نهی در شی ء واحد که در این مورد، به چندین امر اشاره شده است، از جمله:
الف) تفاوت این مسئله با مسئله
فساد در عبادات ؛
ب) مراد از واحد که اعم از
واحد شخصی ،
نوعی و
جنسی می‌باشد؛
ج) اصولی بودن این مبحث؛
د) عقلی بودن آن؛
ه) شامل شدن نزاع در این مسئله بر تمامی
اقسام امر و نهی ؛
و) بیان فرق میان باب
تعارض و
تزاحم .
۳. فساد عبادات و
معاملات ، به واسطه نهی از آنها.
در مقصد سوم، پس از تعریف واژه «
مفهوم »، مبحث مفاهیم، به طور مختصر، مورد بحث قرار گرفته است.
در مقصد چهارم، مبحث «
عام و خاص »، در نه فصل زیر، بررسی شده است:
۱. بررسی
الفاظ عموم که در آن، در مورد برخی از الفاظی که
ظهور آنها در عموم، محل اشکال است نیز بحث شده است؛
۲. بحث در مورد
حجیت عامی که
تخصیص خورده است؛
۳. سرایت اجمال
مخصص به
عام ؛
۴. جواز یا عدم جواز تمسک به عام، قبل از فحص از مخصص؛
۵. دامنه شمول
خطابات شفاهی ؛
۶. تعقب عام به وسیله ضمیری که به بعضی از افراد آن بازگشت دارد؛
۷. جواز یا عدم جواز تخصیص عام به وسیله مفهوم؛
۸. تخصیص
کتاب به واسطه
خبر واحد ؛
۹. امکان
مخصص عام بودن خاص، زمانی که عام و خاص، متخالفین باشند.
در آخرین مقصد، مبحث «
مطلق و مقید »، به صورت مختصر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع و توضیح برخی کلمات و عبارات، اختصاص یافته است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
