القواعد الأساسیة للغة العربیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«القواعد الأساسیة للغة العربیة»، اثر سید احمد الهاشمی، با تصحیح دکتر محمد التونجی است.
«القواعد الأساسیة للغة العربیة»، اثر سید احمد الهاشمی، با تصحیح دکتر محمد التونجی، کتابی است پیرامون قواعد
لغت عربی که کتاب به
زبان عربی و در سال ۱۳۵۴ ق، نوشته شده است.
کتاب با دو مقدمه از مصحح و نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهید و ده باب، تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا مباحث مربوط به
اعراب را مطرح نموده و سپس از معرفه و نکره، فاعل، مجرورات و توابع سخن گفته است.
در مقدمه مصحح، زندگی‌نامه مختصری از نویسنده، ارائه شده است.
در مقدمه مؤلف که به
زبان ادبی و به‌صورت نثر مسجع نوشته شده، به موضوع کتاب و سال نوشتن آن، اشاره گردیده است.
در تمهید، به امور مقدماتی پرداخته شده است که از جمله آن‌ها عبارت است از: ترکیب کلمات؛ کلمه و انواع آن؛
کلام و ترکیبات آن؛ جمله و قول؛ تعریف
اسم و ممیزات آن؛ تعریف فعل و علامات آن؛ انقلاب مضارع به ماضی؛ مأخذ مضارع و امر و تعریف حرف و انواع و علامات آن.
باب اول، به مباحث مربوط به
اعراب اختصاص یافته است. نویسنده در این باب، ابتدا اعراب و بنا را تعریف نموده، پس از توضیح انواع بناء و بناء لازم و عارضی، به مباحث زیر پرداخته است:بناء و اعراب فعل ماضی، مضارع و امر؛ علامات اعراب؛ اعراب نیابتی؛ مضارع معتل الآخر؛ اعراب ظاهری و مقدر؛ اعراب محلی و عاملو معمول.
مباحث مربوط به معرفه و نکره، در باب دوم گنجانده شده است که از جمله آن‌ها، می‌توان به امور زیر اشاره نمود:
ضمیر بارز و
مستتر؛
ضمیر متصل و انگیزه‌ها و دواعی منفصل آمدن آن؛ فصل
ضمیر همراه با امکان وصل؛ یاء متکلم با نون وقایه؛
علم به اعتبار وضع، استعمال،
لفظ و معنا؛ اسم اشاره و موصول؛ معرف به ال و... .
در باب سوم که تقریبا مختصر می‌باشد، با فاعل و امور مربوط به آن از جمله تأنیث عامل در چهار موضع؛ جواز تأنیث در پنج مورد؛
نائب فاعل و انواع آن و... آشنا خواهیم شد.
مبتدا و خبر و مباحث مربوط به آن، در باب چهارم مطرح گردیده است که از جمله آن‌ها، می‌توان از نحوه تعریف و تنکیر مبتدا؛ نکره‌ای که ابتدای به آن صحیح است؛ مرتبه مبتدا و خبر؛ تقدیم وجوبی مبتدا بر خبر و بالعکس؛ حذف وجوبی مبتدا در پنج موضع؛ چگونگی حذف خبر؛ انواع سه‌گانه خبر؛ خبر شبه جمله؛ روابط خبر با مبتدا و... یاد کرد.
باب پنجم، به نواسخ مبتدا و خبر اختصاص یافته است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب، عبارت است از: حکم اسم و خبر کان؛ امتیازات کان؛ افعال ناقصه؛ افعال مقاربه؛ اقتران خبر به« أنّ»؛ حروف مشبه به لیس؛ مواضعی که کسره «ان» مفتوح یا مکسور می‌گردد؛ لای نفی جنس؛ تکرار لا؛ اعمال، الغاء و تعلیق؛ تنازع و اشتغال.
منصوبات و مباحث پیرامون آن، در باب ششم گنجانده شده است که از جمله آن‌ها، می‌توان از:مفاعیل خمسه؛ مستثنی؛ وجوب نصب؛ جواز نصب و اتباع؛ اعراب بر حسب عوامل؛ حال و احتیاج آن به عامل و صاحب؛ تقسیم حال به مؤسسه، مؤکده، حقیقیه و سببیه؛ روابط حال؛ تمیز؛ کنایات؛
الفاظ عدد؛ منادی؛ استغاثه؛
ندبه ؛
تحذیر؛ اغراء؛
اختصاص و... .
باب هفتم، مربوط به مجرورات و مباحث پیرامون آن می‌باشد. در این باب، با حروف جر؛ معانی آن؛ انواع اضافه و ملزومات آن؛ اسمائی که حتما باید به جمله اضافه شوند و برخی از احکام اضافه آشنا خواهیم شد.
در باب هشتم، از
توابع که عبارتند از نعت، تأکید،
بدل، عطف بیان و عطف نسق، سخن به میان آمده است.
از جمله مباحثی که در باب نهم، مطرح شده، می‌توان از:شبه فعل؛ فعل جامد؛
اسم فعل؛ مصدر و انواع آن از جمله میمی، مره، هیئت و صناعی؛ اسم فعل ونحوه
عمل آن؛
اسم مفعول؛ صفت مشبه؛ اسم تفضیل؛ اسم زمان، مکان و آلت؛ افعال مدح و ذم؛ تعجب و
اسماء افعال و اصوات نام برد (همان، ص ۲۳۹).
در آخرین باب نیز از عوامل نصب فعل مضارع؛ امتیازات «أنّ»؛ جوازم فعل مضارع؛ نون تأکید خفیفه و ثقیله؛ اسم غیر منصرف و تذکیر و تأنیث، سخن به میان آمده است .
در خاتمه کتاب نیز وقف و مسائل مربوط به آن، توضیح داده شده است.
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر تشریح و توضیح برخی از لغات متن، توضیحاتی پیرامون برخی از مطالب و عبارات آمده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
