الفرج بعد الشدة تنوخی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الفرج بعد الشدة»
تالیف قاضی ابو علی محسن بن علی تنوخی (۳۲۷- ۳۸۴ ق) به
زبان عربی نگاشته است.
در
کتاب به داستان‌هایی پرداخته شده که موضوعش
فرج بعد از شدت است و دعاهایی نیز در این باب ذکر شده است. تنوخی که نوع «گشایش» را با احوال ناخوش خود مناسب می‌دید، به جمع آوری داستان‌هایی با موضوع یاد شده پرداخت. هم چنین هدف نویسنده ذکر تاثیر رفتار انسانی و اخلاقی قهرمانان داستان هایش در رهایی آنها از مشکلات است.
در ابتدای
اثر مقدمه و ترجمه مفصلی درباره مؤلف، از محقق کتاب «عبود الشالجی» آمده است. متن کتاب مشتمل بر پنج جزء و چهارده باب است که هر جزء یک الی پنج باب را دربر دارد. در مجموع ۴۹۲
حکایت در کتاب آمده است.
حکایت‌های کتاب برای بسیاری از نویسندگان و شعرا و اهل ذوق که بعد از این قرن زندگی کرده‌اند، مایه الهام بوده و بسیاری در آثار خود
حکایات آن را نقل به مضمون کرده‌اند. کتاب در منظر برخی، کتابی کامل بوده و مقبول و مرغوب است و خواننده از خواندنش
لذت می‌برد، برخی نیز به خاطر طولانی بودن و آوردن موارد غیر الزامی آن را باعث
ملالت می‌دانند.
باب‌های نخستین کتاب به ابتلای
پیغمبران و برگزیدگان و
صبر ایشان بر
بلا و مواظبت بر
دعا اختصاص یافته و پر از آیات قرآنی و
احادیث و ادعیه مناسب است. سپس در شرح حال کسانی که به
غضب سلطان گرفتار شده و کسانی که از حبس و
اسارت رهائی یافته، و آنها که پس از خوابی بشارت دهنده به گشایش رسیده‌اند نوشته است.
نویسنده جزئیات مهمی از ضعف خلافت عباسی و تغییرات ناگهانی و سریع دستگاه وزارت را از قول وزرای دوران که مستقیما با
سیاست روز در تماس بوده‌اند نقل کرده است. در چند باب آخر گاهی از قول ساکن اهوازی و تاجر بغدادی به وقایع مضحک و حوادث عجیب و غریب با خلاصی‌های اتفاقی معجزآسا بر می‌خوریم. در واقع در این داستان‌ها در زمینه‌های پر مخاطره، گرداب وحشت و ترس در کنار بهشت امن و
عدالت، موفقیت شیرین و دل چسب در قرب شکست تلخ زهرآگین و شجاعت و بی باکی در جوار
ترس قرار گرفته است. صحنه وقوع بیشتر حوادث
بغداد،
کوفه،
بصره،
اهواز، و مراکز مهم دیگر است.
«الفرج بعد الشدة» تنها نام کتاب نیست، بلکه یکی از «انواع ادبی» در
ادبیات عرب به شمار می‌آید که تنوخی نیک می‌شناخته است. سه نفر، تالیفاتی به همین نام داشته‌اند؛ نخستین آنها ابوالحسن علی بن محمد مداینی است که فقط پنج یا شش ورق جمع آورد و نام آن را «فرج بعد الشده و الضیق» نهاد. دومی ابوبکر عبدالله بن محمد، معروف به ابن ابی الدنیا است که به جمع
اخبار و
احادیث در
توکل و
صبر بر
بلا و مواظبت بر
دعا و نظایر آن
همت گماشت و بیست ورق از این دست گرد آورد. نفر سوم قاضی ابی الحسین عمر بن محمد ابن یوسف الازدی است که بیشتر مطالب مداینی را با مطالبی از خود همراه تعداد قلیلی ابیات مناسب در پنجاه ورق به همان نام جمع کرد.
برتری کتاب تنوخی به تالیفات مشابهش بر کسی پوشیده نیست و دربرگیرنده مطالب دیگر کتب، البته کامل تر از آنهاست. ساده و روانی متن کتاب یکی از امتیازات بسیار خوب کتاب است.
از سه کتابی که قبلا با همین نام
تالیف شده در
کتاب استفاده شده است و از کتب دیگری نیز مانند: الآداب الحمیده والاخلاق النفیسه ابی جعفر طبرسی، الاغانی ابی فرج اصفهانی، الوزراء والکتاب ابی عبدالله محمد بن عبدوس الجهشیاری آورده شده است. در برخی موارد هم تنها نام مؤلفش را نوشته و نامی از کتاب به میان نیاورده است. هم چنین از اساتیدی مثل ابی بکر محمد بن یحیی و ابی الفرج علی بن حسین اصفهانی و ابی عمر الزاهد که
اجازه نقل اخبار داشته
نقل خبر کرده است.
ترجمه فارسی الفرج در میانه‌های سده ۷ ق به دست سدید الدین عوفی و نیز به دست حسین بن اسعد دهستانی صورت گرفت. نسخه موجود را محقق کتاب از نسخه‌های قدیمی موجود در کتاب خانه‌های مختلف جمع آوری کرده و با تصحیح و تعلیق‌های خود کامل کرده است.
فهرست مفصلی از اسماء اشخاص، جغرافی، عمرانی و کتب و مراجع در پایان کتاب آورده شده است. محقق در پاورقی‌ها، مصادر کتاب را ضبط کرده و کلمات دشوار را شرح داده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
