الرسائل السیاسیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب الرسائل السیاسیة به
زبان عربی از دیگر آثار جاحظ و درباره امور سیاسی و مفاهیم آن بحث می کند.
«الرسائل السیاسیة» درباره ۶ مساله اساسی به بحث می‌پردازد:
مساله اول در مفهوم
سیاست و اصول آن و نیز روش
انتخاب رئیس؛ جاحظ سیاست را به معنای تدبیر شؤون زندگانی
مردم می‌داند و معتقد است سیاست به دو اصل اساسی یکی
تشویق و ترغیب و دیگری
ترهیب و تخویف بازگشت می‌نماید. وی معتقد است سیاست دینی در ترغیب و ترهیب با سیاست دنیوی متفق است. این دو اصل اساسی بر مبنای دو اصل پذیرفته در عقاید
معتزله یعنی
وعد و وعید قابل
درک است. وی
مفهوم و اصول سیاست را در «رسالة المعاش و المعاد» توضیح داده است.
مساله دوم در مورد
وطن است. یعنی هر
انسانی به
سرزمینی متعلق دارد که در آن زندگی می‌کند به نحوی که آن سرزمین را بر سایر سرزمین‌ها ترجیح می‌دهد و نسبت به آن
تعصب ورزیده و از آن
دفاع می‌کند. جاحظ در «رساله الاوطان و البلدان» به این موضوع پرداخته است.
مساله سوم به نزاعهای حزبی
شیعه و
عباسیان و
عثمانیه اختصاص یافته است. جاحظ در «رساله استحقاق الامامة» که جداگانه منتشر شده است به توضیح نظریه شیعه نسبت به
امامت پرداخته است. اما در دو رسالة «الحکمین»
و «العثمانیة» به موضوع امامت از منظر سیاسی می‌پردازد «العثمانیة» درباره تفضیل
ابو بکر بر
علی علیه‌السّلام نگاشته شد، و در آن دلایلی بر این امر اقامه شده است. از این رو جاحظ متهم به عثمانیه شد ولی گفتنی است که او خود در کتاب «الحیوان» این اتهام را دفع کرد و نوشت من قائل به قول عثمانیة (یعنی قول به تفضیل ابو بکر بر
علی) نیستم» بلکه فقط اقوال آنها نقل کرده‌ام. جاحظ در رساله «الحکمین» درباره
خلافت معاویه بر این باور است که وی هرگز شایستگی امامت و خلافت نداشته و
غاصب بوده است. وی معاویه را مذمت کرده که امامت را به صورت
ملک کسروی و خلافت را به صورت
منصب قیصری در آورد،
زیاد بن ابیه را خویشاوند خود دانست و او را
فرزند ابو سفیان شناخت در صورتی که
سمیه (مادر زیاد)
همسر شرعی ابو سفیان نبود،
حجر بن عدی یار با وفای امیرالمؤمنین علیه‌السّلام را کشت و... جاحظ به
تفسیق و
تکفیر معاویه پرداخته و گفته است که ادعای معاویه بر امامت کفر بود و تایید وی نیز کفر است. او
علی علیه‌السّلام را مستحق خلافت و
شهید راه حق، و قاتلش را شقی‌ترین مردم می‌دانست.
مساله چهارم به بررسی نزاع
قبیله‌ای بین دو بطن از بطون
قریش یعنی
عبد شمس و
هاشم در زمان
جاهلیت بر سر مساله
حکومت اختصاص یافته است. جاحظ تصویری از این نزاع را در رساله «فضل هاشم
علی عبد شمس» ارائه کرده است.
مساله پنجم
شعوبی گری است. ظاهرا این جریان در عصر جاحظ قوت گرفته بوده است.
مساله ششم به نحوی مربوط به
سیاست می‌شود چرا که درباره وظایف کسانی است که در اداره
حکومت یار و مددکار
خلیفه هستند کسانی چون حاجب‌ها و نویسندگان دربار. «رسالة الحجاب»
و رسالة «ذم اخلاق الکتاب»
به این امر پرداخته است.
رساله‌های المعاش و المعاد، الاوطان و البلدان، مناقب الترک،
فخر السودان علی البیضان، الحجاب و ذم اخلاق الکتاب، طبق چاپ عبد السلام هارون که توسط مکتبة الخانجی
قاهره به سال ۱۹۶۴ و ۱۹۷۹ م در چهار جلد به عنوان رسائل
جاحظ منتشر شده است در این مجموعه آمده است. چاپ عبد السلام نیز از نسخه خطی مکتبه داماد ابراهیم در ترکیه به شماره ۹۴۹ و نیز نسخه خطی المتحف البریطانی به شماره ۱۱۲۹ و نیز نسخه خطی المکتبة التیموریة که در کتابخانه دار الکتب المصریة به شماره ۱۹ موجود است بهره برده است. رساله عثمانیة طبق چاپ عبد السلام هارون که در مجموعه چاپهای دار الکتاب العربی در سال ۱۹۵۵ م در قاهره منتشر شده و این چاپ به نسخه خطی کوبریلی
ترکیه به شماره ۸۱۵ تکیه کرده است، تهیه شده است. رساله «الحکمین» با مراجعه به چاپ
خاورشناس فرانسوی شارل بیدر که در مجله المشرق شماره تموز- تشرین اول، سال ۱۹۵۸ م، تهیه گشته است. و رساله «فضل هاشم
علی عبد شمس» و رساله «العباسیة» طبق چاپ حسن سندوبی که از طرف «المطبعة الرحمانیة»
مصر در سال ۱۹۳۳ م منتشر شده، فراهم آمده است.
نرم افزار كتابخانه تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
