الدلائل فی شرح منتخب المسائل (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « الدلائل في شرح
منتخب المسائل» كتابى است پنج جلدى و در موضوع
فقه استدلالى كه به
زبان عربی و توسط آية الله
سید تقی طباطبایی قمی تأليف گرديده است اين كتاب در واقع شرحى است بر كتاب
منتخب المسائل ابوى مؤلف; يعنى آيت اللّه
سید حسین طباطبایی قمی .
همان گونه كه اشاره شد كتاب در پنج جلد مى‌باشد و مطالب آن كه با احكام تقليد آغاز شده عبارتند از: كتاب طهاره، كتاب صلاه، كتاب
صوم ، كتاب زكات، كتاب
خمس ، كتاب تجارت، كتاب صلح، كتاب
ضمان ، كتاب قرض، كتاب حواله، كتاب رهن، كتاب اجاره، كتاب شركت، كتاب قراض، كتاب وصيت، كتاب ارث، كتاب نكاح، كتاب طلاق، كتاب ظهار و كتاب رضاع. ايشان دو فصل نيز تحت عنوان گناهان كبيره و بيان بعضى از نمازهاى مستحبى دارند و در آخر كتاب پاره‌اى از استفتائاتى كه از مؤلف شده به همراه جوابشان آمده است.
جلد اول: در اين جلد مؤلف بعد از مقدمه كوتاهى كه نوشته وارد احكام
تقلید شده است. اولين
مسئله‌اى كه صاحب كتاب
منتخب المسائل آورده، عبارت است از وجوب تقليد بر كسى كه بالغ شده ولى به حد
اجتهاد نرسيده است حال اين شخص عامى محض باشد يا از اهل
علم و فضل.
مؤلف در ذيل اين
مسئله وجوب آن را فطرى و از باب دفع ضرر محتمل قلمداد نموده است. در اين
مسئله نيز فرقى بين
انسان و حيوان وجود ندارد. اين شخص هم براى دفع چنين ضررى دو راه در پيش رو دارد كه يكى تقليد است و ديگرى
احتیاط .
ديگر مطلبى كه در جلد اول كتاب، مورد بحث و بررسى است
طهارت مى‌باشد. احكام آب‌ها، احكام نجاسات، مطهرات، احكام تخلّى،
وضو ،
غسل و
تیمم مطالبى هستند كه در كتاب طهارت مورد بررسى واقع شده‌اند.
اولين مطلب مطرح شده در
احکام آب‌ها كيفيت پاك كردن با آب مى‌باشد. ماتن گفته براى تطهير چيزى كه با بول نجس شده لازم است دو بار با آب قليل آب كشيده شود اين كلام مطابق نظر مشهور بوده و روايات معتبرى بر آن دلالت دارند; از جمله روايت محمد از يكى از صادقين عليهما السلام به اين مضمون كه:« چيزى كه با بول نجس شود دو بار شسته مى‌شود».
در باب نجاسات هم ده چيز به عنوان اعيان نجسه مورد بررسى مى‌باشند كه عبارتند از: بول و غائط، منى حيوانى كه جان دارد. مردار حيوان ذى نفس و اجزاى آن كه داراى حيات بوده‌اند. خون هر حيوانى كه خون جهنده دارد، سگ و خوك خشكى، شراب، آبجو و گاز. پانزده چيز هم به عنوان
مطهرات مطرح مى‌باشند كه عبارتند از: آب مطلق، زمين، خورشيد،
استحاله ، ذهاب دو سوم عصير با جوشيدن به وسيله آتش،
اسلام ، تبعيت، زوال عين نجاست از بواطن انسان، غيبت، سنگ و كلوخ براى استنجا، استبرا از بول، جدا شدن غساله از مغسول، خروج مقدار متعارف از خون به هنگام
ذبح حيوانات يا نحر آنها و
استبراء حيوان نجاست‌خوار.
جلد دوم: در دومين جلد كتاب مبحث
نماز مطرح شده است كه تتمه آن نيز در جلد بعدى آمده است. اولين مبحث در صلاه مربوط به اقسام آن مى‌باشد. ماتن نماز را به دو قسم
واجب و
مستحب تقسيم كرده كه قسم واجب آن عبارت است از: نمازهاى يوميّه،
نماز آیات ،
نماز طواف ،
نماز استیجاری ، نماز نذرى و امثاله و
نماز میّت . در مورد نماز جمعه، عده‌اى گفته‌اند وجوبش مربوط به زمان حضور امام است اما طبق آنچه شارح بيان كرده به وجوبش در زمان غيبت نيز عده‌اى مانند كلينى و چند نفر از مشاهير قائل شده‌اند. در مقابل اينها عده ديگرى هستند كه آن را در زمان غيبت نامشروع مى‌دانند كه از اين عده به
ابن ادریس ،
سید مرتضی و... اشاره شده است. اقوال ديگرى نيز در
مسئله هست كه مؤلف به آنها
اشاره كرده است.
فصل بعدى در
اوقات نماز مى‌باشد كه به چهار بحث وقت اختصاصى، وقت فضيلت، وقت اشتراك و وقت اجزاء پرداخته شده است. از ديگر
مسائلى كه در مورد وقت نمازها مطرح شده، عدم امكان جلو انداختن نماز از وقت اختصاصى و عدم صحت
اعتماد به ظن و گمان در باره دخول وقت مى‌باشد.
قبله ،
مکان نمازگزار ، ستر عورت،
اذان و اقامه ، مقارنات نماز، قنوت و تعقيبات نماز ديگرى مباحثى هستند كه در جلد دوم و در مبحث صلاه مطرح شده‌اند.
جلد سوم: در تتمه كتاب صلاه است و در باره نماز آيات و اسباب آن از قبيل
کسوف خورشيد و
خسوف ماه مى‌باشد. گفته شده وجوب نماز آيات از واضحاتى است كه امكان خدشه در آن وجود ندارد. روايتى از
برید بن معاویه و چند روايت ديگر نيز به صراحت بر آن دلالت دارند. مطلب ديگر كيفيت نماز آيات است كه ماتن به اشتراك اين نماز با
نمازهای یومیه در احكام شك تأكيد نموده است. مبطلات نماز، شك‌هاى نماز،
نماز احتیاط ، سهويات، قضاى نماز،
نماز جماعت و نماز مسافر آخرين فصولى هستند كه در باب صلاه مورد بحث و بررسى فقهاى عظام قرار گرفته‌اند.
كتاب بعدى در جلد سوم، كتاب صوم است كه در چهار فصل بيان شده است با مباحثى از قبيل شرايط وجوب و صحت
روزه ، مبطلات روزه، آنچه موجب قضا مى‌شود، طريق ثبوت
ماه رمضان ، احكام كفارات و
فطره . امور شش‌گانه‌اى شرايط وجوب صوم هستند كه عبارتند از: عقل،
بلوغ ، عدم مسافر بودن، سالم بودن، بى‌هوش نبودن و
حائض و نفساء نبودن; اينها شرايط وجوب بودند لكن براى صحت آن نيز شرايطى بيان شده كه عبارتند از: تمام چيزهايى كه در وجوبش شرط بودند به غير از بلوغ، اسلام،
ایمان ، قابليت زمان براى روزه گرفتن، فراغ ذمّه از روزه واجب براى گرفتن روزه مستحبى، اذن مولا و زوج براى عبد و زوجه، اجتهاد يا تقليد در احكام روزه و
نیت قربت .
شارح در مورد اجتهاد يا تقليد در احكام روزه مى‌گويد: اين بحث مربوط به مقام اثبات است و الاّ براى ثبوت
وضو نيازى به اجتهاد يا تقليد نيست.
در مبطلات روزه هم به ده چيز اشاره شده كه عبارتند از:
خوردن ، آشاميدن، جماع، دروغ بستن بر خدا،
پیغمبر صلی الله علیه و آله و
ائمه علیهم السلام ، فرو بردن تمام سر در آب، رساندن غبار غليظ به حلق، قى كردن عمدى،
استمناء ، حقنه با چيز مايع بدون ضرورت و بقاى عمدى بر
جنابت تا طلوع فجر. در مورد فطره نيز احكامى بيان شده كه يكى از آنها وجوب فطره بر هر
انسان بالغ مى‌باشد.
جلد چهارم: در جلد چهارم اولين مطلب مربوط به
زکات است كه در غالب كتاب‌هاى فقهى در سه قسمت بحث مى‌شود. ماتن و شارح نيز به تبع همان‌ها سه فصل براى زكات مطرح كرده‌اند كه اولين آنها وجوب زكات است. فصل بعدى امورى است كه بدانها زكات تعلق مى‌گيرد و سومين فصل در مستحقين زكات مى‌باشد. عقل، بلوغ، آزادى، امكان تصرف در مال، رسيدن به
نصاب ، شرايط وجوب زكات مى‌باشند.
چيزهايى كه زكاتشان واجب است البته در صورت رسيدن به حد نصاب عبارتند از: طلا، نقره، گوسفند، شتر، گاو، گندم، جو، كشمش و خرما. در مورد كسانى هم كه مستحق زكاتند، هشت طايفه مورد اشاره مى‌باشد كه عبارتند از: فقرا، مساكين، عاملين زكات ، مؤلفه قلوبهم; يعنى غير مسلمانانى كه براى نرم شدن قلبشان نسبت به اسلام هزينه لازم است، بندگانى كه تحت ظلم و ستم اربابان هستند، ورشكسته‌اى كه قادر به پرداخت بدهى‌هايش نمى‌باشد و قرض گرفتنش براى كار حرامى نبوده است، مطلق كارهاى خير و در راه ماندگان. خمس، تجارت،
صلح ، ضمان و قرض ديگر كتب مطرح شده در اين جلد مى‌باشند.
جلد پنجم: اولين مبحثى كه در اين جلد مطرح شده،
حواله مى‌باشد كه به معنى نقل و
انتقال دين مديون به ذمّه شخص ديگر است. حواله در شش جهت مورد بررسى مى‌باشد كه عبارتند از: تعريف حواله، صحت و عدم صحت حواله بر شخص برى‌ء،
اشتراط رضايت محيل و محال در حواله، عدم جواز مراجعه حواله شونده به حواله دهنده بعد از حواله، عقد لازم بودن حواله و قائم به طرفين بودن آن و
اعتبار آنچه در ساير عقود معتبر است در عقد حواله. رهن، اجاره،
شرکت ،
مضاربه ،
وصیت ،
ارث ،
نکاح ،
طلاق ،
ظهار و
رضاع نيز ديگر كتب مطرح شده در اين جلد مى‌باشند.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
