الحدیث النبوی فی النحو العربی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الحدیث النبوی فی النحو العربی»، تألیف محمود فجال است.
«الحدیث النبوی فی النحو العربی»، تألیف محمود فجال، کتابی است که شواهد حدیثی در بیشتر شروح
الفیه ابن مالک را گردآوری نموده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه، دو قسم و یک خاتمه است. قسم اول در سه باب در ضمن فصولی مطرح شده است. مطالب قسم دوم نیز در ۳۸ باب و ۱۱۰ مسئله طرح شده است.
محمد عبدالخالق عضیمه در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته درباره پیشینه این بحث می‌نویسد: تنها اثری که به لحاظ موضوعی، مشابه این بحث یافتم، کتاب «موقف النحویین من الاستشهاد بالحدیث النبوی» نوشته خدیجه الحدیثی است.
نویسنده در مقدمه‌اش بر
کتاب، دیدگاه نحویون در احتجاج به
احادیث شریف نبوی را سه قسم دانسته است:
گروهی قائل به صحیح بودن
احتجاج به
حدیث نبوی در نحو عربی هستند؛ مثل
ابن مالک (۶۷۲ ق) و
ابن هشام (۷۶۱ ق) (نویسنده نیز قائل به همین دیدگاه است).
گروهی استشهاد و احتجاج صریح به احادیث را ناصواب می‌دانند؛ مثل ابوحیان (۷۴۵ ق)، ابوالحسن بن الضائع. ۶۸۰ ق).
ابواسحاق شاطبی (۷۹۰ ق) نیز منع یا جواز را با توجه به احادیث، متفاوت می‌داند. او احادیث را به دو بخش تقسیم کرده است: احادیثی که ناقل آنها به معنای آنها توجه داشته نه به لفظ آنها، که به این‌گونه احادیث نمی‌توان استشهاد نمود؛ احادیثی که ناقل به جهت هدفی خاص به
لفظ آنها توجه داشته است، مانند احادیثی که فصاحتش مورد نظر بوده و یا امثال نبوی، که این‌گونه احادیث می‌تواند مورد استشهاد قرار بگیرد.
نویسنده در ادامه مقدمه به شروحی از
الفیه که احادیث را از آنها انتخاب کرده، اشاره نموده که عبارت است از:
۱. شرح
الفیه ابن مالک، اثر بدرالدین محمد بن محمد بن
مالک؛
۲. توضیح المقاصد و المسالک بشرح ألفیة
ابن مالک، اثر
ابن ام‌قاسم؛
۳. أوضح المسالک إلی ألفیة
ابن مالک، اثر عبدالله بن هشام انصاری؛
۴. شرح
ابن عقیل علی ألفیة
ابن مالک، اثر عبدالله بن عقیل هاشمی؛
۵. المقاصد الشافیة فی شرح الخلاصة الکافیة، اثر ابواسحاق شاطبی؛
۶. شرح الأشمونی علی ألفیة
ابن مالک، اثر ابوالحسن اشمونی.
آنچه در دو قسم کتاب آمده به
اختصار بدین شرح است:
نویسنده، قسم اول کتاب را با یک مدخل درباره
علم نحو عربی آغاز کرده است. در فصول سه‌گانه این مدخل، ابتدا به اهمیت
شناخت لغت و
اعراب در فهم حدیت نبوی، فائده فراگیری نحو و آرای علمای دین در فراگیری علم نحو بیان شده است.
در باب دوم کتاب، مدخلی بر علم حدیث نبوی گشوده است. در فصل اول، تعریف حدیث و تفاوت آن با خبر و اثر بیان شده است. در فصل دوم نیز تدوین حدیث نبوی مورد مطالعه قرار گرفته است. علم حدیث علمی است که به‌وسیله آن احوال سند و متن شناخته می‌شود. در باره حدیث و خبر، سخنان متفاوتی نقل شده است. بعضی آن دو را مترادف دانسته‌اند و برخی، حدیث را روایت پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و خبر را روایات غیر پیامبر دانسته‌اند. در باره تدوین حدیث نیز در ابتدا چنین آمده: «احادیث شریف در عهد رسول ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ تدوین کاملی نشد». سپس تاریخچه مختصری از تدوین حدیث ارائه شده است.
در باب سوم کتاب، آراء سه گروه قائلین به استشهاد به احادیث نبوی با ذکر مثال، شرح و تبیین شده که به جهت رعایت اختصار در مقاله از
ذکر شواهد خودداری می‌شود.
در قسم دوم کتاب، ابتدا احادیث نبوی که نویسندگان شروح
الفیه کتب خود را با آن آغاز کرده‌اند، مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آن در مسئله اول احادیثی درباره «کلمه» ذکر شده که از آن جمله است: «الکلمة الطیبة صدقة». معرب و مبنی، نکره و معرفه، معرف به ادات تعریف، مبتدا و خبر، کان و اخواتش و افعال مقاربه از جمله عناوین این قسم از کتاب است که موضوعات مختلف هر مبحث با عنوان« مسئله» مطرح و احادیث نبوی شاهد آورده می‌شود. نویسنده، مباحث کتاب را به وقف و ابداء ختم کرده است.
در خاتمه کتاب، خلاصه‌ای از مباحث کتاب ذکر شده است.
در پاورقی‌های کتاب، آدرس
آیات و
روایات، منابع مطالب، معانی
الفاظ و توضیحات خوبی پیرامون عبارات کتاب آمده است. در انتهای کتاب، فهارس
آیات قرآنی، احادیث و آثار، امثال و اقوال،
اشعار،
اعلام و همچنین فهرست موضوعات کتاب آمده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
