الحاشیة علی مدارک الاحکام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب الحاشیة علی مدارک الاحکام نوشته علامه
محمد باقر بن محمد مشهور به
وحید بهبهانی به
زبان عربی و در موضوع
فقه استدلالی می باشد.
شاید قدیمی‌ترین و بارزترین شروح شرایع
مدارک الاحکام عاملی و
مسالک الافهام شهید ثانی که اولی در خصوص
عبادات و دومی در جمع ابواب بویژه در
معاملات است. اما مدارک الاحکام عبادات را هم باتمام نرسانده است. آنچه در دسترس و موجود است تا آخر کتاب
حج می‌باشد و غرض مولف همانگونه که در مقدمه مدارک ذکر کرده این است که اختصار و ایجازی که شهید ثانی در باب عبادات داشته جبران نماید چون در باب معاملات مرحوم شهید ثانی معاملات را با بحثها و نقدهای اقوال متعدد است ایفاء نموده لیکن در ابواب
عبادات به
اختصار و
ایجاز اکتفاء نموده است. باید گفت سودمندترین شروح شرایع بعد از کتاب
جواهر همین دو کتاب مدارک و مسالک است بگونه‌ای که هیچ یک از شروح به پایه آنها نمی‌رسد. و به همین جهت تعلیقات مناقشات علماء و محققین در مورد این دو
کتاب بسیار بوده است. این دو کتاب به ضمیمه هم شرحی زیبا بر شرایع و منبعی مهم در فقه استدلالی بشمار می‌روند. خصوصا که مولفان این کتاب از کبار فقهاء و از بارزترین محققین و مدققین هستند که هیچ فقیهی در بحثهای استدلالی خود مستغنی از آثار این دو بزرگوار نیست.
دور از صواب نیست اگر بگوئیم مدارک بیش از مسالک مورد توجه و مراجعه
فقهاء بوده و این به
علت این است که:
۱. مدارک در باب عبادات همه مسالک را دربر دارد.
۲. بعلاوه کتاب مسالک را در باب معاملات می‌توان گفت به اندازه کافی بحث کرده و به همین دلیل قلت تحشیه و تعلیق بر آن منطقی به نظر می‌رسد.
۳. سوم اینکه سیره فقهاء در آن زمانها این بوده است که دروسشان را از ابتدای
فقه یعنی از کتاب
طهارت شروع و در صورت کفاف
عمر تا آخر فقه بحثها را ادامه می‌دادند. به همین دلیل کتاب مدارک بیشتر مد نظر آنها بوده و لذا یکی دیگر از علل کثرت حاشیه بر مدارک همین مطلب است.
در هر حال کتاب مدارک الاحکام از کتب بسیار ارزشمند و درجه اول فقهی
شیعه است. تا آنجا که معروف است که این کتاب شناخته شده تر از مولف آن است و این ویژگی‌ها است که سبب شده علمایی همچون
فاضل تونی ،
محدث یوسف بحرانی ،
صاحب مفتاح الکرامه ،
صاحب ریاض ، به این کتاب حاشیه بزنند لیکن حاشیه
وحید بهبهانی در بین این حواشی از امتیاز ویژه‌ای برخوردار است و از جهت عمق فکری و
استدلالات و تتبعات در بین آنها می‌درخشد.
بارزترین امتیازات علمی این حاشیه عبارت‌اند از:
۱. تحقیقات وسیع و عمیق
رجالی .
۲. تبیین و تعیین
مبانی فقهی و اصولی صاحب مدارک و مناقشه با او.
۳. زیبایی بیان مرحوم وحید در مورد مرادات یا محتملات عبارات سید.
۴. استدراک و جبران فروع فقهیه‌ای که
سید عاملی از آنها
غفلت نموده است.
۵. کثرت تتبعات
روایی مربوط به فروع فقهی‌ای که صاحب مدارک به آنها توجه نداشته.
۶. امتیاز روش استدلالی مرحوم بهبهانی این است که همه وجوه
استدلال را به کار می‌گیرد. مثلا وقتی
امارات شرعیه بر حکمی وجود دارد به
اصول عملیه هم استدلال می‌کند این خصوصیت در آثار
شیخ انصاری هم دیده می‌شود.
۷. اشباع بحث از نظر فقهی و اصولی و عنایت ویژه و مفصل نسبت به مباحث اصولی.
۸.
فهم سلیم و قوی نسبت به
روایات .
۹. عنایت و اعتنای فراوان نسبت به نظریات و
فتاوای علمای شیعه .
۱۰.
ذکر نام علما و کتب مربوط به اقوال مندرج در کتاب.
۱۱. تحقیقات لغوی وسیع و عمیق.
۱. نسخه کتابخانه رضوی به شماره ۱۴۷۹۹ با حرف رمز (ا).
۲. نسخه دوم کتابخانه رضوی به شماره ۱۴۳۷۵ با حرف رمز (ب).
۳. نسخه کتابخانه
آیت اله مرعشی نجفی بشماره ۴۳۱۲ با حرف رمز (ج).
۴. نسخه کتابخانه رضوی به شماره ۷۵۸۷ با حرف رمز (د).
۵. نسخه مدرسه
شهید مطهری با حرف رمز (ه).
علاوه بر این
نسخ خطی ، دو نسخه
چاپ سنگی که در حاشیه مدارک درج شده بود نیز مورد استفاده قرار گرفت.
وحید بهبهانی.
الحاشیة علی مدارک الأحکام .
نرم افزار جامع فقه اهل البيت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
