الجدید فی تفسیر القرآن المجید (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الجدید فی تفسیر القرآن المجید تالیف شیخ محمد سبزواری نجفی (۱۳۱۸ ۱۴۰۹ ق) است
نام کامل آن
الجدید فی تفسیر القرآن المجید می‌باشد. این تفسیر به زبان عربی و سبک آن تحلیلی و توضیحی است که تمام قرآن را از ابتدا تا انتها به روش ترتیبی در بردارد. هدف، ارائه توضیح پیام قرآن با کمک قرآن و
روایاتاهل بیت «علیهم السلام» و پرهیز از بحثهای فنی و استدلال و ذکر وجوه و احتمالات است.
روش مفسر توضیح جمله‌ها، کل کلام و تبیین پیام آیه است، نه مفردات،
اعراب یا لغت، مگر در جاهایی که لغات مشکل و غریب قرآن مطرح باشد. به عنوان نمونه بیان معنای «امیون» ذیل آیه ۷۸ بقره
و قرائت و وزن و مراد جبرائیل ذیل آیه ۹۷ سوره بقره
). سبزواری تلاش دارد با عبارات مختصر و ساده، مطالب تفسیری را بیان نماید و خواننده آشنا با زبان عربی را به نکات اصلی و مهم آیه راهنمایی کند.
روش کلی ایشان در ابتدای سوره‌ها به این ترتیب است که ابتدا با ذکر نام سوره به ذکر فضائل آن و بیان حدیث در این مورد می‌پردازد. نزول سوره از جهت مکی و مدنی بودن آن و بیان
ترتیب نزول به این شکل که این سوره بعد از چه سوره‌ای واقع شده به همراه تعداد آیات از اطلاعاتی است که مفسر محترم به خواننده خود ارائه می‌دهد، در این بین سعی دارد که به اسماء سور و
وجه تسمیه آنها نیز بپردازد، و
اسماء سور را امری تعبدی می‌داند.
روند کلی مفسر بعد از ارائه مشخصات سوره‌ها با اشاره و توضیح مفردات آیات و فرازهای آن ادامه پیدا می‌کند، مانند توضیح اسم، الله، الرحمن و الرحیم در
مفسر با مطرح نمودن جایگاه کلمات و جمله و عملکرد هر یک از آنها، بحثهای معمول
اعراب را دنبال می‌نماید مانند
ذیل آیه ۹۰ سوره بقره.
نکات مربوط به بعد
فصاحت و
بلاغت قرآن که به طور معمول در قالب بحثهای معانی و بیانی مطرح می‌شود، از اموری است که مفسر از آن
غفلت نورزیده و در مقاطع مناسب به آن می‌پردازد مانند بحث تکرار
ضمیر، عدول از
غیبت به
خطاب و بحثهای ادبی دیگر از جمله در
ارائه شده است.
===تفسیر تحلیلی ==
در کنار مطالب فوق، بعد تفسیری آیات و فرازهای آن، رخ می‌نماید، که معمولا با ذکر شماره آیه به آن می‌پردازد. در این بخش شیوه عمده مفسر،
تفسیر تحلیلی و اجتهادی است که گاهی با نقل اقوال و نقد آنها همراه می‌باشد، ایشان
تفسیر آیه به آیه را با کمک نقل
روایات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
اهل بیت علیهم‌السّلام دنبال می‌کنند، مانند ج۱ ص۸۱ ذیل آیه ۵۸ بقره، و ص۲۳ با نقل اقوال در تفسیر غیر المغضوب علیهم و نقد آنها در
مفسر در ارائه مطالب گوناگون از روش مزجی استفاده فراوان برده، بدین جهت موارد اشاره شده را با عناوین، از هم جدا نکرده‌اند و تلاش نموده‌اند، ضمن مراعات ترتیب، بدون انفصال، نکات مختلف را بیان کنند، البته، به گونه‌ای نیست که همه عنوانها را ذیل فراز یا آیه‌ای، لازم به ذکر دیده باشند بلکه بنا به مقطع مطرح شده، مباحث را بیان کرده‌اند.
شان نزول از نکاتی است که مفسر محترم هر از چندی، به آن می‌پردازند و با بیان آن، در توضیح آیه، تلاشی را مضاعف می‌نمایند، مانند
ذیل آیه ۹۷ سوره بقره.
در کنار همه این مباحث، گاهی به
قرائت و اختلاف آن در یک کلمه یا مقطعی از آیه، می‌پردازد و تبحر خود را در این قسمت نیز نشان می‌دهد، مانند
ذیل آیه ۹۷ بقره. مفسر بندرت عنوانی را به نام «الفات نظر» بعد از تفسیر و بحثهای متفاوت مطرح می‌نماید که در آن، مطلبی را که بطور مستقیم به تفسیر آیه مربوط نمی‌شود توضیح می‌دهند مانند
ذیل آیه ۳۷ سوره بقره، با این سؤال که هل کان تلقین الله الکلمات لآدم فی السماء‌ام فی الارض؟ آیا تلقین کلمات که توسط خداوند به آدم انجام گرفت در آسمان بوده یا در زمین انجام گرفته است؟
تفسیر ترتیبی قرآن، مفسر را از اشارات به بحثهای موضوعی غافل نکرده است، بر این اساس و بطور موردی، مطالبی مطرح می‌کنند، مانند
ذیل آیه «اهدنا الصراط المستقیم»، بحث اصناف
هدایت را با استفاده از آیات و روایات عنوان می‌نمایند.
مفسر محترم سعی نموده اساس بیانات خود را بر محور تفسیر آیات پی ریزی کند و مطالب گوناگون را برای تبیین بیشتر، استفاده می‌نماید، در این روش نیز تا حدود زیادی موفق بوده‌اند. با این حال در آیات فقهی به نظر می‌رسد، توضیح بیشتری را که کمی فراتر از تفسیر است، ارائه می‌دهند و با توجه به تحصیلات حوزوی ایشان که
فقه، بخش مهمی از آن را تشکیل می‌دهد، این امر، طبیعی به نظر می‌رسد. مانند
ذیل آیه ۲۱۹ بقره و آیات پس از آن، که توضیحاتی در مورد
خمر،
نکاح،
طلاق و... ارائه می‌دهد.
مشرب ایشان در مسائل فقهی، مشرب معمول و مشهور
علمای شیعه می‌باشد، و برخی دیدگاههای خود را با دقت و تیزبینی از آیات استخراج می‌نماید، از جمله اعتقاد به طهارت ذاتی اهل کتاب که با استفاده از آیه «الیوم احل لکم الطیبات و طعام». .
و روایات
اهل بیت علیهم السلام، آن را برداشت می‌نماید، و نیز جواز نکاح
اهل کتاب که از همین آیه استنباط می‌نماید. ا
در بحث
خمس ذیل آیه خمس در
سوره انفال نیز طبق اعتقاد
شیعه نظر می‌دهند.
ایشان در بحثهای عقایدی نیز گاهی دقتها و توضیحاتی اینچنین بیان می‌دارند و فراتر از معانی ظاهر و صریح آیه، اشاراتی را دارند، مانند اشاره به استدلال بر
توحید افعالی،
توحید صفاتی و
توحید ذاتی، ذیل آیه
«ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار و». .
و استنباط عدم جواز
تقلید در
اصول عقاید، و وجوب تحصیل علم در آنها، از براهین مطرح شده در این آیات است.
مفسر تفکر ولایی و شیعی خود را در افضلیت اهل بیت علیه‌السّلام بدون تعرض به دیگران و با استفاده از روایات، ذیل آیات مختلف مورد بحث قرار می‌دهد و با اجمال، ملایمت و
صریح آن را بیان می‌دارد، برای نمونه ذیل آیه ۲۵۳ سوره بقره در ج۱ ص۳۱۹ «تلک الرسل فضلنا بعضهم علی بعض... آنجا که فضل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را بر سایر انبیاء الهی علیه‌السّلام اثبات می‌کند، فضل اهل بیت «علیهم السلام» را نیز بر انبیاء دیگر با استفاده از روایات مطرح می‌نماید.
ایشان در نزول آیه تطهیر (۳۳ احزاب) در
به صراحت بیان می‌دارد که این آیه در حق
ائمهاهل بیت علیهم السلام،
پنج تنآل عبا نازل شده است و معتقد است که روایات فراوانی از فریقین برای مطلب، وارد شده است.
در مورد مصونیت قرآن از
تحریف ذیل آیه «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون»
در
می‌فرماید: قرآن از تحریف به تغییر، زیاده و نقصان، مصون مانده است.
ایشان در مورد بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدای سوره حمد ا
می‌فرماید: بسمله جزء هر سوره بلکه آیه‌ای از هر سوره می‌باشد و این قول را
اجماع شیعه می‌داند که
اهل سنت برخی موافق و برخی مخالف آنند.
مبنای معمول ایشان در دلالت قرآن این است که
ظاهر آیاتحجیت دارد و بدون معارض قوی نمی‌توان از آن دست برداشت، بر این اساس در آیه «اعدت للکافرین»
می‌فرماید ظاهر آیه بر خلقت فعلی
جهنم دلالت دارد، نه اینکه، در آینده خلق می‌شود، مگر گفته شود
ماضی کنایه از وقوع حتمی است.
یکی از نقصهای تفسیر «
الجدید» عدم ذکر منابع اقوال و بیانات و توضیحات لغوی، قرائتی، تفسیری و... می‌باشد و در بسیاری موارد، روایات را بدون ذکر منبع نقل می‌کند. با این وصف بطور پراکنده منبع برخی مطالب، یا قائل بعضی اقوال را بیان کرده است،
ابن عباس،
ابن مسعود،
مجاهد،
سدی،
مقاتل از جمله مفسرینی هستند که از آنها نقل نموده است.
میان تفاسیر شیعه در روایات از
تفسیر قمی،
عیاشی،
تفسیر امام حسن عسکری علیه‌السّلام و
مجمع البیان، استفاده فراوان کرده است. در کنار آن از کتب روایی شیعه مانند
کافی،
التوحید للصدوق،
علل الشرایع،
من لا یحضره الفقیه، امالی شیخ،
محاسن برقی،
اکمال الدین،
بصائر الدرجات،
ثواب الاعمال و
عیون الاخبار، نقل روایت می‌نماید. از میان
اهل سنت نیز تفسیر ثعلبی و
کشاف مورد توجه او قرار داشته و از آنها مطلب ذکر می‌کند، و گاهی از
صحیح بخاری روایت نقل می‌کند.
نخستین چاپ این تفسیر در
بیروت به سال ۱۴۰۲ ق ۱۹۸۲ میلادی توسط دار التعارف للمطبوعات متعلق به فرزند مفسر در هفت جلد با قطع وزیری منتشر شده است، که چاپ جلد هفتم آن به سال ۱۴۰۶ هجری ۱۹۸۵ م می‌باشد.
این چاپ بدون هر گونه مقدمه تحقیق از مؤلف یا ناشر می‌باشد، بدین جهت در مورد شیوه تفسیر، انگیزه مؤلف یا مباحثی در علوم قرآن از ایشان مطلبی به چشم نمی‌خورد.
فهرستی به ترتیب دسته آیات مطرح شده در انتهای اغلب مجلدات آن موجود می‌باشد که راهنمای خوانندگان تفسیر خواهد بود.
این نسخه مزین به پاورقی مختصری است که در آن به تکمیل احادیث، نقد، یا تکمیل مطالب، ذکر برخی موارد شان نزول و بعضی تنبیه‌ها، پرداخته است.
منابع مقاله
۱- مجلدات مختلف تفسیر
الجدید ۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی ج۱ صفحه و ج۲ ص۱۱۸۶
۳-
المفسرون حیاتهم و منهجهمسید محمد علی ایازی ص۴۱۴
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
