البیان فی علوم القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
البیان فی علوم
القرآن»
تالیف ادیب العلاف که پیرامون مباحث
علوم قرآن نوشته شده، مؤلف در آن بعضی از مسائل علوم
قرآنی را به روش ساده و قابل فهم برای اکثر، بیان نموده است.
بعضی از موضوعات آن عبارتند از:
اعجاز قرآن - نزول
وحی - جمع
قرآن ناسخ و
منسوخ -
محکم و
متشابه - مکی و مدنی- و قسمهای
قرآن گرچه مطالب کتاب خیلی عمیق و علمی نیست و مؤلف پس از طرح موضوع شرح مختصری پیرامون آن بیان کرده و از بیان نظرات مختلف
پرهیز نموده است ولی بیان مطالب در قالبی ساده و قابل فهم، از اهداف مهم نویسنده به شمار میرود. از مجموعه مطالب کتاب بدست میآید که مؤلف مطالب را بصورت جزوه برای تدریس در دانشگاهها آماده نموده و پس از آن (بدون در نظر گرفتن ترتیب خاصی برای آنها) همه را در یک جا جمع و در دو جلد چاپ نموده است.
کتاب ۲ جلد و دارای ۴۱ فصل (جلد اول ۲۱ و جلد دوم ۲۰ فصل) میباشد که فهرست مطالب آن به شرح ذیل است.
جلد اول: فصل اول:
قرآن نوری است از طرف خدای رحمن: تعریف و محتوای
قرآن لغت قرآن- روش
قرآن. فصل دوم:
اعجاز قرآن: وحی اول-
فصاحت و
بلاغت در
قرآن- داستانهای
قرآن فصل سوم:
احادیث پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم پیرامون
حقیقت قرآن فصل چهارم: نزول وحی:
عبادت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم در
غار حراء قبل از
بعثت کیفیت نزول وحی در غار حراء- اولین وحی
قرآنی-
انقطاع وحی. فصل پنجم: کیفیت نزول وحی: - کیفیت نزول
قرآن- اوضاع و احوال نزول وحی اوقات و اماکن و
اسباب نزول وحی- اسباب نزول
قرآن بصورت متفرق فصل ششم: ترتیب سورهها و
آیات : فصل هفتم: جمع
قرآن در
زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم : جمع
قرآن و حفظ آن در سینهها و کتابها حفظ
قرآن در سینه
صحابه - قاریان و حافظان
قرآن از صحابه فصل هشتم: جمع
قرآن در زمان
خلافت ابی بکر: فکر جمع آوری
قرآن- نامگذاری به
مصحف فصل نهم: جمع
قرآن در زمان
عثمان : فکر نسخه برداری از مصاحف- آتش زدن مصاحف فرستادن
مصاحف نوشته شده به نقاط مختلف کشورهای اسلامی فصل دهم: سیر تکاملی
رسم الخط قرآن و چاپ آن: نقطه گذاری- چاپ
قرآن فصل یازدهم: مکی و مدنی: راه شناسایی آیات مکی و مدنی فصل دوازدهم: اولین و آخرین
آیه و
سوره نازل شده فصل چهارم: سوره و آیه و کلمه و حرف (معنی آنها) فصل پنجم:
قرائت قرآن فصل ششم: الاحرف السبعه (حروف هفت گانه) فصل هفتم:
ناسخ و منسوخ : تعریف آنها- اقسام نسخ- فرق بین
نسخ و
بداء - نسخ
حکم و
تلاوت - از حد گذشتن (علماء) در ناسخ و منسوخ سورهها و آیات طبق همین روش- اهتمام علماء به موضوع ناسخ و منسوخ فصل هشتم: آیات
قرآنی و
احادیث نبوی پیرامون
رحمت و معامله نیکو فصل نهم: آیات ناسخ و منسوخ فصل دهم: کلمات غیر عربی در
قرآن: عدد کلمات معرب (عربی شده) فصل یازدهم: تلاوت و قرائت
قرآن از نظر
قرآن فصل دوازدهم: قسم در
قرآن مقدمهای پیرامون قسمهای
قرآن فصل سیزدهم: قسم الهی: جواب قسم- حالات جواب
قسم - مقسم فصل چهاردهم: انواع قسم (تنوع در قسم) - قسمهای الهی به صیغههای مختلف فصل پانزدهم: قسم به بنی بشر- الفاظ قسم به بنی بشر-
پرهیز از قسم دروغ فصل شانزدهم: قسمهای الهی به جملاتی همچون: لا اقسم و فلا اقسم فصل هفدهم: ذکر سورههایی که در آنها قسم وجود دارد فصل هیجدهم: ذکر آیاتی که در آنها قسم وجود دارد فصل نوزدهم: تعریفهای
قرآنی فصل بیستم: برخی از مناسبتهای
تاریخ اسلام . فصل سیزدهم: تعدد نزول و انواع آن: تعدد نزول با
وحدت سبب تعدد نزول در مورد شخص واحد فصل چهاردهم: کیفیت نزول
قرآن از نظر زمان و مکان: مثال نزول سورهها و آیات در شب مثال نزول سورهها و آیات در سفر فصل پانزدهم:
صلح حدیبیه : آنچه که در
بیعت رضوان نازل شده فصل شانزدهم: موضوع غرانیق: آنچه که پیرامون آن نازل شده- قصه غرانیق فصل هفدهم: حروف فواتح سورهها: قرائت آنها- سورههایی که دارای
حروف مقطعه هستند- ترتیب و صیغههای حروف مقطعه فصل هیجدهم: آیاتی از
قرآن کریم پیرامون
خلق و تکوین
انسان فصل نوزدهم: احادیثی از پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم پیرامون فضائل
قرآن فصل بیستم:
سجده در
قرآن: سورهها و آیاتی که دارای سجده هستند فصل بیست و یکم: بعضی از ایام مهم در
تاریخ اسلام .
فهرست موضوعات جلد دوم: فصل اول:
تفسیر : معنای تفسیر- انواع تفسیر- تفسیر به ماثور و تفسیر به رای مشهورترین تفاسیر در این دو موضوع- معرفی برخی از تفاسیر بعضی از فرقههای اسلامی سیر
تطور تفسیر- تفسیر در عصر جدید فصل دوم: بعضی از اهداف
قرآن: تدبر و تفکر در آیات
قرآن فصل سوم:
محکم و متشابه : معنی محکم و متشابه- روش در محکم و متشابه- معرفی بعضی از آیات محکم- حکم آیات متشابه تفسیر متشابه از نظر علماء قبلی و بعد از آنها احادیثی از پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم پیرامون محکم و متشابه.
۱- در اکثر مباحث سعی دارد که مخاطبین را به قرائت
قرآن و ارتباط داشتن با آن و استفاده نمودن از محضر
قرآن، تشویق نماید ۲- در مباحث اختلافی- نظرات مختلف را ذکر نمیکند و فقط
اصل موضوع را توضیح میدهد (مانند بحث نسخ) ۳- با اینکه مذهب ایشان اهل تسنن است ولی در بعضی از مسائل با علماء
امامیه هم عقیده است (مانند نسخ در
تلاوت ) ۴- از مباحث قابل توجه این کتاب بحث قسم است که در جلد دوم از فصل دوازدهم تا بیستم حدود ۸۰ صفحه بصورت مفصل درباره آن بحث نموده است (انواع قسم- الفاظ قسم- جواب قسم و...) ۵- جلد دوم- فصل اول: در این فصل تفسیر در عصر جدید را مورد بحث قرار داده تفسیر در این
عصر را به ۵ قسم تقسیم نموده سپس از شرح مختصری، برای هر کدام مثالهای را ذکر مینماید ۶- جلد دوم- فصل هفتم- در این فصل پس از تعریف نسخ و ذکر اقسام سه گانه آن، نسخ در
حکم را فقط میپذیرد و معتقد است که نسخ در تلاوت و نسخ تلاوت و حکم، همان تعریف
قرآن است ۷- همین فصل- نیز عنوانی دارد به نام: از حد گذشتن علماء در ناسخ و منسوخ که در آن توضیح میدهند که علماء
سلف در بیان ناسخ و منسوخ چقدر زیاده روی نمودهاند ۸- در جلد دوم- فصل نهم: در این فصل آیات ناسخ و منسوخ را طبق نظر و دیدگاه خود مطرح نموده و آنها را توضیح میدهد (۲۰ مورد را ذکر میکند) ۹- جلد دوم- فصل دهم: در این فصل پیرامون کلمات غیر عربی در
قرآن بحث میکند: که آیا در
قرآن الفاظ غیر عربی وجود دارد یا خیر
۱- مطالب کتاب سیر منطقی ندارد و مطالب آن بصورت پراکنده مطرح شده است- به نظر میرسد که اصل مطالب بصورت جزوه درسی بوده آنگاه در کنار هم چیده شده و بصورت کتاب چاپ شده است. ۲- در بعضی از موارد پس از ذکر عنوان- چند آیه را ذکر نموده بدون اینکه برای آن شرحی بدهد مانند ص۳۸ ح ۲ ۳- بعضی از مطالب کتاب (مخصوصا جلد اول) از نظر علمی خیلی عمیق نیست
کتاب دو جلد است که متن آن عربی و جلد اول آن شامل ۳۳۱ صفحه و جلد دوم آن شامل ۲۹۵ صفحه و دارای مشخصات ذیل است جلد اول:
۱- کاغذ چاپ: عالی. ۲- نوع چاپ: کامپیوتری ۳- جلد آن: شومیز ۴- تاریخ انتشار: جلد اول
سال ۱۴۲۰ هجری قمری جلد دوم: سال ۱۴۲۲ هجری قمری ۵- نوبت چاپ: اول ۶- انتشار: جلد دوم توسط: مطبعة الفارس (انتشارات الفارس) جلد اول توسط: مکتبة الفارابی (انتشارات فارابی) ۷- دارای فهرست موضوعات کتاب ۸- نویسنده: ادیب علاف ۹- کتاب:
البیان فی علوم القرآن
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.