التبیان فی اعراب القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب تالیف ابوالبقاء ،عبدالله بن حسين عكبرى است.
التبیان همانطور که گذشت به چند نام دیگر شناخته شده است، از آن جمله‌اند: «
اعراب القرآن»، «
املاء ما من به الرحمن فی وجوه القراءات و اعراب القرآن»، «
اعراب القرآن و القرائات» و «
البیان فی اعراب القرآن ». کتابی است در
نحو قرآن و
علم قرائت و
اختلاف قرائت ، از کتابهای مشابه، کاملتر و وسیعتر است. این کتاب به زبان عربی شامل اعراب کل قرآن در یک جلد می‌باشد.
ابو البقاء در مقدمه کتاب انگیزه خود را در تالیف و فراهم آوردن کتابی با حجم اندک و بار علمی فراوان یاد می‌کند،
به همین جهت از ذکر
اعراب ظواهر خودداری می‌کند و همچون اعراب الحدیث کمتر درگیر اختلاف آراء نحویان و بحث و
استدلال در صحت و سقم آنها می‌گردد. مؤلف در این کتاب بر آراء
سیبویه تاکید خاصی دارد و در موارد مختلف به ذکر نظریات کسانی چون
ابو علی فارسی ، ابن جنی،
مبرد و
خلیل می‌پردازد. ابو البقاء هنگام ذکر وجوه مختلف
قرائات ، علاوه بر قرائت مشهور، به شواذ نیز توجه دارد.
روش کلی وی به این ترتیب است که بعد از بیان
صرف کلمات به
اعراب آنها و فراز آیات با ذکر اقوال کوفیون و بصریون و افراد این دو ملک و بیان وجوه مختلف آن و سپس به قرائت می‌پردازد، که علاوه بر قرائت مشهور با تعبیر «جید» به قرائت شاذ نیز می‌پردازد، برخی مطالب را با شکل «فان قیل، قیل» مطرح می‌کند. در برخی موارد مباحثی را به شکل موضوع واحد تحت عنوان فصل در می‌آورد و بحث مفصلی راجع به آن بیان می‌دارد مانند «فصل فی هاء الضمیر» که به سبب تکرار زیاد در قرآن بحث مفصلی راجع به آن دارد.
.
در بحث صرفی، سعی دارد الفاظ را به اصل آنها ارجاع داده، علل آن را بیان دارد. در برخی موارد، جهت تثبیت قاعده یا مسئله‌ای لغوی به استشهاد به شواهد شعری، روی می‌آورد.
تحقیق این اثر توسط «بیت الافکار الدولیة» انجام گرفته است. محقق پس از تنظیم متن کتاب به تصحیح آن پرداخته، نص کتاب را بر صفحات مصحف به ترتبیب تفسیر توزیع کرده است. آیات ابتدای هر بحث را بدلیل وجود
مصحف در وسط صفحه، حذف نموده است.
این اثر بارها در
لبنان،
ایران،
مصر و
هند تجدید چاپ شده است که از جمله می‌توان به چاپهای تهران ۱۲۷۶ ق، ۱۸۶۰ م، قاهره ۱۹۶۱ به کوشش ابراهیم عطوه عوض و نیز قاهره ۱۳۷۷ ق به کوشش مصطفی سقا اشاره کرد. چاپ دوم برخی در سال ۱۳۸۹ ق و ۱۹۶۹ م انجام گرفته است.
نسخه حاضر با اعتماد و توجه به چاپ علی محمد البجاوی (که در دو مجلد عرضه شده است.) در یک جلد تنظیم گردیده است. مقدمه محقق با اختصار درباره روش کتاب و جایگاه آن و چگونگی تصحیح، سخن رانده است، تاریخ مقدمه جمادی الاولی ۱۴۱۹ ق، ۱۹۹۸ م می‌باشد.
محقق محترم پس از مقدمه به شرح حال مختصری از مؤلف و کتب او اشاره دارد.
این نسخه از طرف «بیت الافکار الدولیة» مشترک دو کشور
اردن و
عربستان سعودی در قطع وزیری چاپ و عرضه گردیده است. از تاریخ مقدمه، می‌توان حدس زد که چاپ آن در سال ۱۴۱۹ ق، ۱۹۹۸ م می‌باشد. از آنجایی که ناشر، سعی داشته دو مجلد نسخه اصلی را تبدیل به یک جلد نماید ناچار شده متن کتاب را با خطی ریز در سه ستون ارائه دهد. فرازهای آیات و کلمات آن، در ابتدای هر آیه با رقم آن در
مصحف مشخص شده است. در هر صفحه کتاب یک تا پنج صفحه مصحف، چاپ شده است. بدین جهت کل کتاب در ۳۹۶ صفحه عرضه گردیده است. در پایان نیز فهرست محتویات کتاب بر اساس سوره‌ها ارائه شده است.
۱- مقدمه مصحح و مؤلف کتاب
۲-
دایرة المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر
کاظم موسوی بجنوردی ج۵ ص۲۱۶
۳-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۳۰۲
۴-
تفسیر و مفسران آیت‌الله
معرفت ج۲ ص۳۳۱
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
