الامام البقاعی جهاده و منهاج تاویله بلاغه القرآن الکریم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الامام البقاعی جهاده و منهاج تاویله بلاغه القرآن الکریم» به قلم محمود توفیق محمد سعد استاد دانشگاه الازهر به رشته تحریر درآمده است.
مقدمه‌ای درباره اینکه فهم
علما چیزی خارج از
دین نمی‌باشد پس تبعیت از آنها برای رسیدن به کمال لازم است. مطالب در دو باب تدوین شده که تفصیل اقسام، فصول و محتویات آن در فهرست آمده است. باب اول به تالیفات علمی بقاعی و باب دوم دیدگاه او در باب
بلاغت قرآن کریم بررسی شده است.
نگارنده در باب اول پس از ارائه اطلاعاتی راجع به
زمان و
مکان تولد بقاعی می نویسد: در عقاید پیرو
اشاعره و در فقه
شافعی است، و پس از بیان سفرهای علمی و اساتید و شاگردان او به آثار علمی بقاعی اشاره می کند.
از بقاعی بیش از ۶۰ کتاب و رساله باقی مانده است، مولف به خاطر علاقه اش به آثار بقاعی آنها را در دو قسم مرتب کرده است. قسم اول: کتابهایی که به آنها دسترسی داشته و آنها را خوانده و به حسب مطالبشان آنها را مورد بررسی قرار داده است. قسم دوم: کتابهایی که اطمینان دارد که از آثار بقاعی است ولی مولف نتوانسته به خاطر خطی بودن و نگهداری در کتابخانه‌های خارج
مصر یا اینکه معلوم نیست در کجا هستند آنها را مطالعه کند. این کتابها مطابق حروف الفبا مرتب و در مورد نسبت آنها به بقاعی بحث شده است. ایشان به معرفی آثار بجای مانده بقاعی در
تفسیر و
علوم قرآن، علوم
حدیث،
عقاید و
اصول دین،
فقه و
اصول،
علوم العربیه،
تاریخ و زندگینامه بزرگان، پرداخته و در بررسی کتابها به نام اصلی یا مشهور کتاب، تاریخ تالیف، معرفی نسخه‌های خطی و چاپ شده، ارزش علمی آن نزد مولفش، جایگاه کتاب نزد سایر علما از جهت مدح و معارضه با آن اشاره کرده‌اند.
اشارات بقاعی در قرآن را تدوین و می فرماید: مفهوم تناسب نزد بقاعی، علمی است که در آن به علل ترتیب اجزاء قرآن و سیر بلاغی
آیات در مطابقت آنها با مقتضای حال پرداخته‌اند. او در بیان تناسب آیات برای هر آیه مقدمه‌ای ذکر میکند که در آن به اقتضای حال آیه، ترتیب قرار گرفتن آن آیه نسبت به آیه قبل و بعد و... اشاره و با این روش اسرار تکرار قصه‌ها، افاده معنای خاص هر یک از جملات که ظاهرا شبیه یکدیگرند را تبیین و معتقدند، تناسب آیات سر
بلاغت قرآن بوده و قرآن را از جهت مفردات، ترکیب و ترتیب آیات
معجزه دانسته و می گوید: هر سوره‌ای غرض واحدی داشته که آیات از اول تا آخر پیرامون آن هستند، به طور مثال ایشان در غرض اصلی
سوره فاتحه چنین می‌نویسد: «مقصود از ارسال
پیامبران و انزال کتب، نصب شریعت و مقصود از نصب شریعت جمع کردن خلائق بر محور
حق و... میباشد».
بقاعی قائل است قسمت اول هر
سوره با آخر سوره قبل مربوط است و هیچ وقف تامی در
قرآن و در آخر سوره نمی‌باشد بلکه آخر سوره به اول سوره بعدی اتصال دارد، همانطور که اول آن به آخر سوره قبل مربوط است. او فهم بهتر آیات را متوقف بر شناخت مقصود سوره و اسم هر سوره‌ای را معرف مقصود آن سوره میداند، همینطور آیه اول هر سوره را اشاره‌ای به جوهر و معنای کلی سوره دانسته‌اند، بدین جهت که اسم هرچیزی به صورت اجمال دال بر معنای تفصیلی آن چیز دارد، اگر چه تصریحی، از بقاعی به عقیده اش در این باره نرسیده است لکن روش تفسیری ایشان دلالت بر توقیفی بودن اسماء سوره‌ها و متضمن معانی عمیق بودن آنها دارد. او در تفسیر آیات اکتفا به ربط آیه با آیات بعدی اش نکرده بلکه تناسب با آیات قبلی را هم لحاظ کرده و بر این باور است؛ اختلاف الفاظ و تغییر نظم، ایجاز و اطناب تعابیر، در راستای اغراض مختلف، اصلی بزرگ از اصول تاویل بیانی قرآن بود و آیات قرآنی متشکل از جمعی از جملات نحوی است که هرکدام در اعراب مستقلند، در عین حال معنی کلام تمام نمی‌شود مگر با در نظر گرفتن جمیع جملات. بقاعی نظم ترکیبی قرآن را مرتبط به اسلوب و سیاق جملات قریب و بعید آیات با محور اصلی سوره دانسته، اگرچه این ارتباط را در وهله اول محسوس نمی‌داند چرا که با گسترش دائره سیاق، تاثیر خصوصیات بنایی سوره‌ها دقیقتر میشود. به عقیده او تعابیر قرآن در اغراض کلی آن در هیچ جای آن شبیه نیستند بلکه از الفاظ متفاوتی جهت افاده معنا استفاده شده که هر کدام معنای خاصی دارند اگرچه در ظاهر مترادف یا مشتق از یک ریشه هستند. وی معتقد است تعدد قراءات تخفیفی برای امت
مسلمان در تکالیف مستفاد از آیات است!! و می‌گوید: هرکس اگر طبق استنباط صحیح، طبق
اصول عملیه عمل کند،
خداوند از او قبول کرده و مصیب خواهد بود.
فهرست مصادر مشتمل بر ۴۳ کتاب چاپ شده و ۳۵ کتاب خطی و فهرست محتویات در آخر کتاب آمده و در پاورقی به آدرس منابع و بعضی نکات اشاره شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
