اعاده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اعاده در دو معنا به کار رفته است: ۱. انجام دوبارۀ
عمل، ۲. بازگرداندن چیزی به جای اول آن. از اعاده به معنای نخست، در باب‌های
طهارت،
صلات،
زکات و
حج سخن رفته است. اعاده، انجام دوباره
عمل عبادی در
وقت مخصوص آن است.
اعاده، مقابل
ادا و
قضا و به معنای انجام دوباره
عبادت در وقت مخصوص آن است، مثل: به جا آوردن دوباره
نماز صبح توسط کسی که در
رکعات آن
شک نموده است.
صاحب نظران برای اعاده، تعریف‌های متفاوتی ارائه نموده‌اند؛ برای مثال، «
بیضاوی»، از علمای
اهل سنت، بعد از آن که
حکم تکلیفی را به اعتباری به ادا و قضا و اعاده تقسیم می‌نماید، می‌گوید:
«الاعادة: هی ایقاع العبادة فی وقتها المقدر لها شرعا مع سبقها باداء مختل؛ اعاده به معنای انجام عبادت در مدت زمانی است که
شارع برای آن معین کرده است، به شرط آن که قبلا به صورت
ناقص ادا شده باشد (در زمان ادا، در ارکان یا
شرایط آن خلل باشد)».
اما برخی از
اصولی‌ها، اعاده را این گونه تعریف نموده‌اند:
«الاعادة: ایقاع العبادة ثانیا مطلقا فی الوقت او فی خارج الوقت؛ اعاده انجام دوباره عبادت است چه در وقت و چه در خارج آن».
طبق این تعریف، اعاده شامل قضا نیز می‌گردد.
در مبحث اجزا در اصول، محور
بحث این است که چنان چه «مامورٌ به» به صورت صحیح و مطلوب به جا آورده شود، آیا
سبب اِجزا از
امر آن می‌شود یا نه؛ در صورت
اعتقاد به اِجزا، لازمه آن، سقوط اعاده در وقت، و سقوط قضا در خارج وقت است.
اعاده یا به جهت وجود
خلل در عمل اول است یا بدون آن.
در صورت اول، اگر عمل،
واجب باشد و خلل نیز موجب
بطلان آن شود، اعاده
واجب است- مانند این که شخص با
آب غصبی، با
علم به
غصبی بودن و
بطلان وضو با آن،
وضو بگیرد و
نماز بخواند که واجب است
وضو و نماز، هر دو را اعاده کند
و اگر عمل اول
مستحب باشد- مانند
نمازهای مستحبی- اعاده نیز مستحب است. مگر در موارد خاصی مانند
عمرۀ مستحبی که در صورت
آمیزش قبل از
سعی اعادۀ
عمره واجب است و یا آمیزش در
احرام حج مستحبی که علاوه بر وجوب اتمام، اعاده نیز واجب است.
اعاده در صورت دوم (نبودن خلل در عمل اول)، در مواردی، برای به دست آوردن
کمال و
ثواب بیشتر، مستحب است مانند این که
نمازگزار، نمازی را که
فرادا خوانده است، به
جماعت اعاده کند،
یا
غسل احرامی را که
محرم به جهت احتمال نیافتن آب در
میقات، پیش از رسیدن به آن، انجام داده است، در میقات با وجود آب اعاده نماید.
چند چیز سبب اعاده است:
اگر عملی فاقد شرایط
صحّت باشد، اعاده می‌شود مانند
وضو گرفتن بدون رعایت
ترتیب و
موالات،
یا نماز خواندن بدون طهارت یا پشت به
قبلهیا این که
مخالف،
زکات را به هم‌کیش خود بدهد و سپس
شیعه شود که باید زکات خود را دوباره به
مؤمن بپردازد،
و یا
طواف بدون طهارت.
عمل اول اگر فاقد یکی از اجزای واجب باشد، دو صورت دارد:
در صورتی که
اخلال عمدی به آن جزء موجب
بطلان عمل گردد، اعاده می‌شود مانند این که نمازگزار
سورۀ حمد یا
تشهّد را به
عمد نخواند که در این صورت، نماز اعاده می‌شود.
اگر اخلال به
جزء،
سهوی باشد، در صورتی که آن جزء از اجزایی باشد که ترک آن حتی به طور سهوی موجب
بطلان عمل شود، حکم صورت عمد را دارد مانند ترک یکی از ارکان نماز همچون
رکوع که در این صورت، نماز اعاده می‌شود.
شک در تعداد رکعات
نمازهای واجب دو رکعتی مانند
نماز صبح و
نماز مسافر و نیز نمازهای سه رکعتی (
نماز مغرب) و دو
رکعت اول نمازهای چهار رکعتی موجب
بطلان و اعادۀ آن‌ها می‌شود.
به قول برخی، اگر
میّت به دلیل نبود آب برای
غسل،
تیمّم داده شود و سپس پیش از
دفن، آب پیدا شود، پس از
غسل دادن میّت با آب، نماز بر او اعاده می‌شود.
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۲۹، برگرفته از مقاله «اعاده.». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۵۸۸-۵۹۰.
