اضواء علی مناهج بعض المفسّرین من زوایا علوم القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«اضواء علی مناهج بعض المفسرین من زوایا علوم القرآن»
تالیف دکتر عبد الحمید محمود متولی
استاد تفسیر و
علوم قرآنی دانشکده مباحث اسلامی دانشگاه الازهر پیرامون معرفی روش‌های بعضی از مفسرین به
زبان عربی به رشته تحریر در آمده است.
مباحث
کتاب در یازده مبحث تدون شده و متضمن بعضی مباحث پیرامون
تفسیر، منشا پیدایش آن و دخول
اسرائیلیات در تفسیر می‌باشد. مولف اهتمام در بیان مسائل
واجب بر مفسر هنگام بررسی
قرآن جهت فهم آن و نوشتن تفسیر دارد، چه تفسیر تحلیلی باشد یا موضوعی، چه در یک
سوره باشد یا کل قرآن، وی امیدوار است با نوشتن این کتاب
مسلمانان و پژوهشگران را با میراث تفسیری اسلام و تفاوت روش آن‌ها و جایگاهشان آشنا کند.
در مبحث اول معانی لغوی و اصطلاحی تفسیر و تاویل، تفاوت آن دو و شروط لازم بر مفسر و اقسام تفاسیر ماثور و مصادر آن‌ها،
تفسیر قرآن به قرآن و به سنت بررسی و به تبیین تفسیر در عهد صحابه می‌پرداخته میشود. بعد از قرآن و
سنت، کلام صحابه مصدر دیگری برای تفسیر قرآن شمرده شده و مشهورترین تفاسیر از
صحابه را ۱۰ تفسیر می‌باشد. تفاسیر خلفای اربعه، ابن مسعود، ابن عباس، ابی بن کعب، زیدبن ثابت، ابوموسی اشعری و عبدالله بن زبیر. معرفی بزرگانی که بیشترین
روایات از آن‌ها در تفاسیر وجود دارد در ادامه می‌آید. پس از معرفی آن‌ها، فضائلشان، ارزش تفاسیر ماثور از صحابه و تابعین و ممیزات آن‌ها، تعصب مذهبی، اغراض سیاسی و اختلاط احادیث، از اسباب ضعف در تفاسیر برشمرده و بیان میشود که شروع تدوین نوشتاری تفسیر در پایان قرن اول هجری در عهد عمربن عبدالعزیز بوده است. ایشان اقوال مفسرین از صحابه و
تابعین را جمع آوری کرده و می‌گوید: از مزایای تفسیر در این مرحله، ضمیمه کردن روایات
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در تفسیر به تفاسیر صحابه و تابعین، اختصار اسانید و از نقاط ضعفشان اسناد از سلف بدون ذکر قائلینشان و ورود برخی روایات اسرائیلیات می‌باشد.
مهمترین تفاسیر ماثور: ۱. جامع البیان- طبری ۲. معالم التنزیل- لغوی ۳. تفسیر القرآن- ابن کثیر ۴. درالمنثور- سیوطی می‌باشد. پس از بررسی و معرفی مختصری از دوران حیات، مهمترین تالیفات، جایگاه علمی آن‌ها به تبیین تفاسیرشان پرداخته و معتقدند
تفسیر به رای بر سه معنا اطلاق میشود: ۱.
اعتقاد ۲.
قیاس ۳.
اجتهاد و مورد سوم را مقصود ما نحن فیه می‌داند. تفسیر به رای، تفسیر قرآن به اجتهاد بعد از شناخت کلام عرب و الفاظشان و
دلالت آن‌ها، با
استعانت از
شعر و... و وقوف بر
اسباب نزول و شناخت
ناسخ و منسوخ و... می‌باشد.
وی پس از بازگو کردن ادله قائلین به عدم جواز تفسیر به رای و جواب آن‌ها، هر قسم از تفسیر به رای که موافق قوانین
زبان عربی،
ادله شرعی و شرایط تفسیر نباشد را
جایز نمی‌داند و بعد از بیان نکاتی در
تعارض تفسیر ماثور و تفسیر به رای و برشماری و معرفی اجمالی مهمترین کتاب‌های مشهور تفسیر به رای، در فصل بعد اهتمام در شناساندن فرقه اهل سنت و روش تفسیری آن‌ها داشته و در ضمن مقدمه‌ای پس از اشاره‌ای به منشا پیدایش
فرق اسلامی و انشعابشان به پنج فرقه اصلی اهل سنت،
معتزله،
مرجئه،
شیعه و
خوارج، به معرفی این فرق می‌پردازد. وی بر این باور است که
زیدیه فرقه‌ای از شیعه بوده و نزدیک‌ترین آن‌ها به اهل سنت می‌باشند و پس از معرفی زیدیه و مبادی اعتقادی ایشان، دیدگاه آن‌ها نسبت به تفسیر قرآن و برشماری مهمترین کتب تفسیری آن‌ها، معتقد است که شیعه امامی در تشیعشان مبالغه و از
حدود عقل و
شرع تعدی کرده‌اند و از مهمترین تعالیم شیعی، مباحث
عصمت،
رجعت، مهدی منتظر و
تقیه می‌باشد و نهایت سعیشان را کرده‌اند تا بین آیات قرآن، مبادی و اصولشان جمع کنند. تفاسیرشان متاثر از معتزله می‌باشد و منابع تفسیر ماثور نزدشان، قرآن،
احادیث نبوی و منقول از
ائمه اثنی عشریه می‌باشد. از مهمترین کتب تفسیری آن‌ها «البیان الجامع لکل علوم القرآن» تالیف
شیخ طوسی است. مؤلف در خاتمه به
عقاید صوفیه و منهج تفسیری آن‌ها می‌پردازد.
در پایان کتاب اهم مراجع و فهرست محتویات آمده و در پاورقی به آدرس آیات، روایات و منابع اشاره شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
