• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اضمار (اصول)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از اصطلاحاتی که بین علوم مختلف مشترک است اما از لحاظ مفهومی با هم مغایرت دارند، اِضْمار می‌باشد که در لغت‌ به‌ معنی‌ پوشاندن‌ و پنهان‌ داشتن‌ است‌، اما در اصطلاح تقدیر گرفتن چیزی در کلام را اضمار گویند.


شاید کهن‌ترین‌ جایی‌ که‌ در آن‌ کلمه اضمار، در مقام‌ اصطلاح‌ به‌ کار رفته‌، همان‌ الکتاب‌ باشد.
اِضمار (به کسر همزه) در دو معنا به کار رفته است:
۱. تقدیر گرفتن چیزی در کلام
۲. حذف نام معصوم علیه السّلام از سند حدیث و جایگزین کردن ضمیر غایب.
از اضمار به معنای نخست در اصول فقه بحث شده است.

۱) در صورت دوران امر بین اضمار یا حمل بر معنای حقیقی، حقیقت مقدّم است و اضمار تنها در صورت وجود قرینه، صحیح می‌باشد.
[۱] خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول ج۱، ص۲۰.    

۲) در این که در دوران امر بین مجاز و اضمار، مجاز مقدّم است یا اضمار و یا هیچ یک بر دیگری ترجیح ندارد، اختلاف است.
[۲] رازی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، ج۱، ص۶۸.    

۳) در صورت دوران امر بین اضمار و تخصیص، اضمار و تقیید، اضمار و نسخ یا اضمار و اشتراک، به تصریح برخی اصولیان، تخصیص و تقیید در دو مورد نخست و اضمار در دو مورد آخر مقدّم است.
[۳] رازی، محمدتقی، هدایة المسترشدین ج۱، ص۶۸-۶۹    
[۴] محمدحسن، میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۳۲.    
[۵] محمدحسن، میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۳۰۰.    


علم رجال اضمار را اینگونه تعریف می‌کند که عبارت‌ است‌ از حذف‌ نام‌ امام‌ معصوم که‌ خود، منبع‌ حدیث‌ است‌ و بسنده‌ کردن‌ به‌ ضمیر غایب‌.
سبب‌ این‌ کار یا اجتماعی‌ بوده‌ (خصوصاً تقیه‌ )، یا فنی‌؛ از این‌ قرار که‌ چون‌ یک‌ حدیث‌ گاه‌ در چند زمینه‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گرفت‌، خود بر حسب‌ مضمون‌، قطعه‌قطعه‌ می‌گردید و سلسله سند از جمله‌ منبع‌ حدیث‌ از آن‌ قطعات‌ حذف‌ می‌گردید.
[۶] مامقانی‌، عبدالله، مقباس‌ الهدایة، ج۱، ص۳۳۲-۳۳۴، به‌کوشش‌ محمدرضا مامقانی‌، قم‌، ۱۴۱۱ق‌.


در علم منطق به «اضمار محرف‌» معروف‌ است‌: «مغالطات‌ چون‌ مقبول‌ بود بحسب‌ ظن‌ واقع‌ باشد در این‌ صناعت‌ و مغالطه‌ نبود، و آن‌ را اضمار محرف‌ خوانند».
[۷] طوسی‌، محمدنصیرالدین‌، اساس‌ الاقتباس‌، ج۱، ص۵۷۲، به‌کوشش‌ مدرس‌ رضوی‌، تهران‌، ۱۳۳۵ش‌.    


۱. ↑ خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول ج۱، ص۲۰.    
۲. ↑ رازی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، ج۱، ص۶۸.    
۳. ↑ رازی، محمدتقی، هدایة المسترشدین ج۱، ص۶۸-۶۹    
۴. ↑ محمدحسن، میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۳۲.    
۵. ↑ محمدحسن، میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۳۰۰.    
۶. ↑ مامقانی‌، عبدالله، مقباس‌ الهدایة، ج۱، ص۳۳۲-۳۳۴، به‌کوشش‌ محمدرضا مامقانی‌، قم‌، ۱۴۱۱ق‌.
۷. ↑ طوسی‌، محمدنصیرالدین‌، اساس‌ الاقتباس‌، ج۱، ص۵۷۲، به‌کوشش‌ مدرس‌ رضوی‌، تهران‌، ۱۳۳۵ش‌.    


فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۲۲، برگرفته از مقاله «اضمار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۰.    
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۵۷۷-۵۷۸، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۰.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات اصولی | مباحث الفاظ
جعبه ابزار