یکی از مبادی اولیه علوم برهانی و یقینی «اولیات» است و آن، قضایایی است که تصورموضوع و محمول آنها به تنهایی باعث جزم به حکم است. در این‌گونه قضایا حکم بدون واسطه می‌آید و حاکم، عقل صِرف و خالص است؛ مثل: قضیه «اجتماع نقیضین محال است» که تصور نقیضین به تنهایی برای جزم به حکم کفایت می‌کند.
اولیات بسیار‌ند، از جمله آنهاست: ۱. اصل عدم تناقض: نقیضان در وجود و عدم جمع نمی‌شوند. ۲. اصل هوهوی: ثبوت هر شیء و اجزای آن برای خودش ضروری و سلب آنها محال است. ۳. اصل سبب کافی: هر حادثی محدثی می‌خواهد و ترجح یا ترجیح بدون مرجح ممکن نیست. ۴. اصل کل و جزء: هر کلی از جزء خود بزرگ‌تر است. ۵. اصل مساوات: هر یک از دو متساوی با مساوی آن نیز مساوی است. ۶. اصل انقسام مزدوجات: هر زوجی به دو متساوی قابل تقسیم است. اصل عدم تناقض، بالذات؛ ضروری و مسلم است و واسطه ندارد، ولی سایر اصول، واسطه دارند و واسطه در همه اصول دیگر، امتناع اجتماع نقیضن است و بازگشت همه اصول به همان یک اصل است؛ برای مثال هر کلی بالضروره از جزء خودش بزرگ‌تر است، زیرا ممکن نیست شامل بر جزء باشد و نباشد.سایر قضایای ضروریه نیز به همین قرارند.
