اشتراک شکل لفظ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اشتراک شکل لفظ یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای اشتباه ناشی از
اشتراک در
هیئت و شکل لفظ مفرد؛ از اسباب مغالطه لفظ مفرد است.
برخی علل و اسباب باعث پیدا شدن
مغالطه لفظی می‌شوند.
اسباب مغالطه لفظی بر دو قسم است:
۱.
اسباب مغالطه لفظ مفرد.
۲.
اسباب مغالطه لفظ مرکب.
یکی از اسباب مغالطه لفظ مفرد «اشتراک شکل لفظ» است و آن اشتباهی است که در
کیفیت و
صورت (شکل) لفظ از لحاظ
اتحاد و
اشتراک شکل لفظ به وجود می‌آید؛ مانند لفظ عدل که گاهی
مصدر و گاهی صفت است و همین
اشتراک لفظی باعث
مغالطه می‌شود و مانند
الفاظ «کُلْفَتْ» و «کُلُفْت» و
الفاظ «خُرْما» و «خَرِما» که در ظاهر مشترک‌اند و سبب مغالطه می‌شوند و همچنین علل و اسباب دیگر که زمینه مغالطه لفظی را فراهم می‌کنند.
الف) علل خطای لفظی مرتبط با لفظ مفرد سه چیز است، زیرا خطا یا به دلیل اشتراک در
جوهر لفظ مفرد است و یا به دلیل اشتراک در
هیئت و شکل آن (اشتراک شکل لفظ)، و در صورت دوم یا در
هیئت ذاتی آن است یا در
هیئت عارضی و خارجی آن؛ مانند: اغلاطی که در
زبان عربی بر اثر اشتباه در اعراب‌گذاری، و یا در زبان عربی و فارسی بر اثر اشتباه در
اعجام یا
اهمال و یا
ابهام پیش می‌آید.
ب) علل خطای لفظی مرتبط با لفظ
مرکب نیز سه چیز است، زیرا خطا یا به دلیل اشتراک در
ترکیب احتمالی دو معنا، یا در وجود
ترکیب و یا عدم
ترکیب روی می‌دهد، به این نحو که
مرکب، غیر
مرکب، و غیر
مرکب،
مرکب پنداشته می‌شود.
(۱) ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
(۲) ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
(۳) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
(۴) شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
(۵) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
(۶) شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
(۷) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.
(۸) مظفر، محمدرضا، المنطق.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اشتراک شکل لفظ»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۵.
