اسرار نماز طواف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نماز طواف عبارت از دو رکعت است که باید آن را پس از
طواف بجا آورد، و کیفیت این نماز و انجام آن مانند
نماز صبح است، جز اینکه میتواند
قرائت را آهسته و یا بلند بخواند، و
واجب است آن را در نزدیکی
مقام ابراهیم (علیه‌السلام) بجا آورد، و اظهر این است که باید آن را پشت مقام بجا آورد، یعنی اینکه در سمت راست یا چپ آن نباشد.
وجوب نماز پس از طواف واجب، نزدیک مقام ابراهیم، نکات مهمی را گوشزد می‌کند؛ از جمله:
۱. نماز در بین
عبادات از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.
تا زمانی که حج گزار در قرب
خانه خدا است و طواف می‌کند؛ ولی زمانی که از خانه دور شد، باید به نماز بایستد. پس با فاصله گرفتن از کعبه، ارتباط میتواند به وسیله نماز بر قرار باشد. بر این اساس
خداوند کعبه را موجب برپایی مردم قرار داده است: جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاما للناس.
امام صادق(علیه‌السّلام) نیز فرمود: «قال لا یزال الدین قائما ما قامت الکعبة».
۲. از سوی دیگر نماز هم ستون
دین و موجب برپایی آن دانسته شده است: «ان عمود الدین الصلاة».
قبله این نماز نیز کعبه است. بنابراین، پیوندی وثیق بین کعبه و نماز وجود دارد که این پیوند در پیوستگی طواف و نماز طواف متجلی است.
«مقام ابراهیم» سنگی است که نشانی از
حضرت ابراهیم را در خود دارد، به تصریح
قرآن مجید در نماز طواف، بایستی مقام ابراهیم بین نمازگزار و کعبه واقع گردد: و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی.
این
حکم علاوه بر آن که یادبودی از تجدیدکننده بنای کعبه و قهرمان
توحید و جلوه‌ای از سپاس گزاری خداوند از آن حضرت است؛ نشانه‌ای مهم و اساسی برای ره پویان قرب الهی است.
نماز پشت مقام، بیانگر این نکته است که: رسیدن به قرب حق و وصال او، نیازمند راهنما و ارائه کننده «صراط مستقیم» است و بدون آن، آدمی به بیراهه می‌رود و سعیش تباه می‌شود.
واسطه بودن مقام بین نمازگزار و کعبه و تاکید قرآن بر این موضوع (و اتخذوا من مقام)، جایگاه رفیع
نبوت و
امامت را در هدایت
انسان به سوی خداوند نشان می‌دهد.
اگر کعبه نشان و محور توحید است، مقام ابراهیم نشان نبوت و امامت است؛ زیرا آن حضرت هم پیامبری صدیق و اذکر فی الکتاب ابراهیم انه کان صدیقا نبیا
و هم امامی برگزیده و اذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما
است.
حال با وجود آن که انبیای دیگر _از جمله
پیامبر اسلام نیز در کنار کعبه حضور داشته_ چرا نام یکی از آنان مطرح نشده است؟
پاسخ این است که: حضرت ابراهیم _به عنوان پدر
انبیای الهی و شخصیتی که مورد پذیرش پیروان
ادیان الهی است_ نشانی جهانی‌تر برای این موضع است. علاوه بر آن که چون کعبه و
حج، محور تشکیل
جامعه یکتاپرستان است، این گرایش برای زمینه سازی آن هدف بزرگ مناسبت بیشتری دارد.
ابی‌حمزه می‌گوید: بر
امام باقر وارد شدم ایشان در
مسجد الحرام نشسته و به طواف‌کنندگان نظر می‌کرد، پس به من فرمود: ابی حمزه این مردم به چیزی امر شدند؟ عرض کردم: نمی‌دانم؛ حضرت فرمود: ابی حمزه این مردم به چیزی امر شدند؟ عرض کردم: نمی‌دانم! حضرت فرمود: «انما امروا ان بطوفوا بهذه الاحجار ثم یاتونا فیعلمونا ولایتهم»؛ آنان فرمان یافتند که پس از
طواف دور این سنگ‌ها نزد ما بیایند و ولایت‌شان را اعلام کنند.
شاید این جمله
امام اشاره به پیام اقامه نماز طواف در پشت مقام باشد که به آن اشاره شد.
بعد از طواف، دو رکعت نماز برای طواف واجب است، و بنابر
احتیاط (واجب) باید بعد از طواف به خواندن نماز شتاب کند.
و کیفیت آن مانند
نماز صبح است و در هر دو رکعت خواندن هر سوره‌ای غیر از
عزائم (چهار سوره سجده‌دار) جایز است، و در رکعت اول
سوره توحید و در رکعت دوم
سوره جحد مستحب است، و بلند و آهسته خواندن قرائت جایز است.
شک در عدد رکعات نماز طواف سبب
بطلان آن است و بعید نیست که
گمان در عدد رکعات اعتبار داشته باشد. و این نماز در
احکام مانند بقیه نمازهای واجب می‌باشد.
واجب است که نماز طواف نزد
مقام ابراهیم (علیه‌السلام) باشد و احتیاط (واجب) آن است که پشت مقام باشد، و هرچه نزدیک به مقام باشد
افضل است، لیکن نه به گونه‌ای که برای مردم مزاحمت ایجاد شود. و اگر به خاطر ازدحام جمعیت ممکن نباشد که در پشت مقام بخواند، در نزد مقام در طرف راست یا چپ آن می‌خواند. و اگر ممکنش نباشد که نزد مقام بخواند هر یک از پشت مقام و دو طرف آن را که به مقام نزدیک‌تر است برای خواندن نماز اختیار می‌کند. و اگر هر دو نسبت به مقام مساوی بودند، پشت مقام را انتخاب می‌نماید. و اگر دو طرف نزدیک‌تر از پشت باشند، لیکن همه آن‌ها از اینکه نزد مقام به آن گفته شود خارج باشند بعید نیست که به خواندن نماز در پشت، اکتفا شود، لیکن احتیاط (مستحب) آن است که نماز دیگری در یکی از دو طرف با مراعات نزدیک‌تر بودن بخواند و احتیاط (مستحب) آن است که در صورت امکان نماز را پشت مقام اعاده کند اگر بعد از خواندن آن تا وقتی که وقت سعی تنگ شود تمکّن پیدا نماید.
اگر نماز طواف را فراموش کند هر وقتی یادش بیاید باید آن را نزد مقام بخواند. و اگر در بین
سعی یادش بیاید برمی‌گردد و نماز را می‌خواند سپس از هرجا که سعی را قطع نموده است آن را تمام می‌کند و سعیش صحیح است. و اگر بعد از اعمالی که بعد از نماز باید آن‌ها را انجام دهد یادش بیاید،
اعاده آن اعمال بعد از نماز واجب نیست. و اگر در جایی یادش بیاید که برایش برگشتن به مسجد الحرام مشقّت دارد نماز را در همان جا ولو اینکه شهر دیگری باشد می‌خواند و برگشتن به حرم واجب نیست ولو اینکه آسان باشد. و کسی (
جاهل) که حکم را نمی‌داند در تمام احکام در حکم شخصی است که فراموش کرده است.
اگر بمیرد و بر عهده او نماز طواف باشد قضای آن بر فرزند بزرگ‌ترش واجب است.
اگر توانایی بر قرائت صحیح نداشته باشد و برایش ممکن نباشد که یاد بگیرد به همان نحوی که برایش ممکن است نماز را می‌خواند و صحیح است. و اگر
تلقین کردن به او ممکن است احتیاط همین است. و احتیاط (مستحب) آن است که به شخص عادلی اقتدا کند لیکن نباید به آن اکتفا کند، همان طور که به
نایب نباید اکتفا نماید.
•
معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۲۱۶، برگرفته از مقاله «نماز طواف». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
