ارکان کعبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ارکان کعبه یعنی زوایای چهارگانه‌ی
کعبه. از این عنوان در باب
حج و به مناسبت در باب
صلاة سخن رفته است.
هیأت کعبه مربع شکل است و هر زاو یه‌ی آن
محاذی یکی از جهات چهارگانه (
شرق،
غرب،
شمال، و
جنوب) است.
به هر زاویه،
رکن گفته می‌شود.
ارکان کعبه عبارتند از:
۱) «
رکن شرقی» که به آن «
رکن حجر»، «
رکن أسود» و «
رکن حجر الاسود» گفته می‌شود. در کلمات برخی، «
رکن عراقی» نیز نامیده شده است.
۲) «ر
کن شمالی» که به «
رکن عراقی» معروف است، در کلمات برخی، «
رکن شامی» نامیده شده است.
۳) «
رکن غربی»که برخی از آن به «
رکن شامی» تعبیر کرده‌اند.
۴) «
رکن جنوبی» که به «
رکن یمانی» شناخته می‌شود،
التزام (در آغوش گرفتن) ارکان
و
استلام (لمس کردن با دست، سینه یا
بوسیدن) آن‌ها هنگام
طواف در هر
شوط و نیز در
طواف وداع برای مردان،
،
مستحب است.
در میان ارکان، رکن
حجر الاسود و رکن یمانی
احکام خاصی دارند که به آن‌ها اشاره می‌شود.
۱) آغاز هر
طواف از مقابل
رکن حجر و پایانش نیز در مقابل همین
رکن است.
۲) اگر طواف کننده از روی
فراموشی بیش از هفت دور طواف کند و پیش از رسیدن به رکن
حجر متوجه زیادی شود، باید طواف را همان جا قطع کند و به
قول مشهور، طوافش
صحیح است.
۳)
مستحب است سعی کننده پیش از انجام
سعی بر فراز
کوه صفا برآید و در حالی که رو به سمت رکن
حجر دارد،
حمد و
ثنای الهی به جا آورد و هفت بار
تکبیر و
تهلیل گوید و
دعاهای مأثور را بخواند.
۴)
رکن حجر،
قبله‌ی اهل عراق و مناطقی است که با
عراق هم‌جهت هستند.
۵) از آداب دخول
مسجد الحرام است این که
مستحب است وقتی که
محاذی حجر الاسود شد، بگوید: اَشْهَدُ اَنْ لا الهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، وَ اَنَّ مُحَمَّدً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ کَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغوتِ وَ اللّاتِ وَ الْعُزّی، وَ بِعِبادَةِ الشَّیْطانِ وَ بِعِبادَةِ کُلِّ نِدٍّ یُدْعی مِنْ دُونِ اللَّهِ.
و هنگامی که نظرش به
حجر الاسود افتاد متوجه به‌سوی او شود و بگوید: الْحَمْدُ للَّهِ الَّذی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدی لَوْ لا اَنْ هَدانَا اللَّهُ، سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا الهَ الّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکْبَرُ، اللَّهُ اکْبَرُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ اللَّهُ اکْبَرُ مِمَّا اخْشی وَ احْذَرُ، لا الهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیی وَ یُمیتُ، وَ یُمیتُ وَ یُحْیی، وَ هُوَ حَیُّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بارِک عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، کَافْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلی ابْراهیمَ، وَ آلِ ابْراهیمَ، انَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، وَ سَلامٌ عَلی جَمیعِ النَّبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ، اللَّهُمَّ انّی اُومِنُ بِوَعْدِکَ وَ اُصَدِّقُ رُسُلَکَ، وَ اتَّبِعُ کِتابَکَ.
و در
روایت معتبر وارد است که وقتی که نزدیک
حجر الاسود رسیدی دستهای خود را بلند کن و حمد و ثنای الهی را به جا آور، و صلوات بر
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بفرست و از
خداوند عالم بخواه که
حج تو را قبول کند، پس از آن
حجر را بوسیده و
استلام نما، و اگر بوسیدن ممکن نشد استلام نما، و اگر آن هم ممکن نشد اشاره به آن کن و بگو: اللَّهُمَّ اَمانَتی اَدَّیْتُها وَ میثاقی تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لی بِالْمُوافاةِ، اللَّهُمَّ تَصْدیقاً بِکِتابِکَ وَ عَلی سُنَّةِ نَبِیَّکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، آمَنْتُ بِاللَّهِ، وَ کَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ اللّاتِ وَ الْعُزّی، وَ عِبادَةِ الشَّیْطانِ، وَ عِبادَةِ کُلِّ نِدٍّ یُدْعی مِنْ دُونِ اللَّهِ. و اگر نتوانی همه را بخوانی بعضی را بخوان و بگو: اللَّهُمَّ اِلَیْکَ بَسَطْتُ یَدی، وَ فیما عِنْدَکَ عَظُمَتْ رَغْبَتی، فَاقْبَلْ سُبْحَتی، وَ اغْفِرْ لی وَ ارْحَمْنی، اللَّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ مَواقِفِ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَة.»
رکن یمانی پس از رکن
حجر الاسود برترین رکن کعبه می‌باشد و در
روایات آمده است: رکن یمانی به منزله‌ی
دست راست خدا در
زمین و دری از درهای
بهشت است که همواره گشوده است.
۱) از احکام مربوط به این رکن،
استحباب دعا در کنار آن است؛ زیرا بر حسب روایات، دعا در کنار رکن یمانی به
عرش الهی
صعود می‌کند و
فرشته‌ای،
مأمور آمین گفتن برای دعاکنندگان در کنار آن است.
۲) رکن یمانی، قبله‌ی اهل
یمن و مناطقی است که هم جهت با یمن هستند.
علاوه بر استحباب دست به
دعا برداشتن و دعا نمودن نزد رکن یمانی استلام آن نیز از
مستحبات شمرده شده است. در مناسک حج
امام خمینی در آداب و مستحبات
طواف آمده است: «و نیز مستحب است... و چون به
رکن یمانی برسد، دست بردارد و بگوید: یا اللَّهُ یا وَلِیَّ الْعافِیَةِ، وَ خالِقَ الْعافِیَةِ، وَ رازِقَ الْعافِیَةِ، وَ الْمُنْعِمُ بِالْعافِیَةِ، وَ الْمَنَّانُ بِالْعافِیَةِ، وَ الْمُتَفَضِّلُ بِالْعافِیَةِ عَلَیَّ وَ عَلی جَمیعِ خَلْقِکَ، یا رَحْمنَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحیمَهُما، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنَا الْعافِیَةَ وَ تَمامَ الْعافِیَةِ وَ شُکْرَ الْعافِیَةِ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، یا ارْحَمَ الرَّاحِمینَ....»
و «در شوط هفتم وقتی که به مستجار رسید مستحب است... و رکن یمانی را استلام کند... و برای طواف کننده مستحب است در هر شوط،
ارکان خانه کعبه و حجرالاسود را استلام نماید و...»
و «بدان‌که برای کسی که می‌خواهد از مکه بیرون رود مستحب است
طواف وداع نماید، و در هر شوطی حجرالاسود و رکن یمانی را در صورت امکان استلام نماید و...»
گرچه رکن یمانی دارای
فضیلت فراوان و استلام آن مستحب است ولی با این حال نمی‌توان آن را آغاز و پایان طواف قرار داد. پس مثلاً اگر شخصی طواف را از حجرالاسود شروع کرده، و در هر شوط به رکن یمانی که می‌رسد نیتِ ختم کند و نیت شوط بعد را از
حجر الاسود نماید و هفت شوط طواف را این‌گونه تمام کند به گمان اینکه ختم طواف و اشواط آن باید در رکن یمانی باشد «این طواف اشکال دارد، و باید
اعاده شود»
و یا مثلاً کسی که اشتباهاً طواف را از رکن یمانی شروع و به همان جا ختم کرده و
نماز طواف را خوانده و پس از آن متوجه شود و یا در اثنای طواف متوجه شود و طوافش را به
حجر الاسود ختم کند، آیا مقدار زیادی مُضر به طوافش می‌باشد یا خیر؟ نظر امام خمینی این است که این «
طواف و
نماز را باید اعاده کند، و فرقی بین دو صورت نیست.»
و همچنین است اگر خطا در تطبیق اتفاق افتد. پس اگر شخصی رکن مستجار (رکن یمانی) را یقین کرد که رکن
حجر الاسود است، لذا طواف را از مستجار به‌عنوان
حجر الاسود شروع کرد و هفت شوط کامل به جا آورد، بعداً فهمید که یقین او خطا بوده است «طواف مزبور
باطل است و باید تدارک شود.»
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،ج۱، ص۳۸۶-۳۸۷. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
