اراده انشایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اراده انشایی به ابراز
اراده حقیقی در عالم اعتبار اطلاق می‌شود.
اراده انشایی، مقابل اراده حقیقی بوده و به معنای ابراز اراده حقیقی در عالم اعتبار و
مفهوم ، از طریق
الفاظ (
ماده امر (ا - م - ر) یا
صیغه افعل ) می‌باشد؛ به این بیان که اراده حقیقی، یعنی
شوق مؤکد نسبت به مطلوب که به دنبال آن، یا خود شخص برای تحصیل مطلوب حرکت می‌کند و یا این که این شوق، او را به انشای امر وا می‌دارد تا دیگری را برای تحصیل مطلوب برانگیزد؛ صورت اخیر را اراده انشایی می‌گویند؛ برای مثال، شخص
تشنه ، برای به دست آوردن
آب ، یا خودش حرکت می‌کند، یا این که این اراده حقیقی را در قالب الفاظی ابراز می‌نماید و دیگری را روانه می‌کند تا برای او آب بیاورد.
به اعتقاد
امام خمینی اساساً واقعیتی به نام اراده انشائی وجود ندارد و بر این باور است که نمی‌توان همواره برای
امور تکوینی، یک فرد اعتباری قرارداد. البته عقلاء مطابق با برخی از امور تکوینی، اموری را اعتبار کرده تا نیازهای شخصی و اجتماعی خود را تحصیل کنند مانند اعتبار زوجیت و ملکیت، اما نمی‌توان برای آسمان و زمین نیز، مصادیق اعتباری قرار داد و از آن با تعابیری چون «آسمان اعتباری» یا «زمین اعتباری» یاد کرد.
برخی علما و‌اندیشمندان معتقدند طلب حقیقی از حیث مفهوم و مصداق با اراده حقیقی یکی است و طلب انشائی مفهوماً و مصداقاً با اراده انشائی اتحاد دارد و بر این اعتقادند که هر یک از مرتبه حقیقی طلب و اراده، غیر از مرتبه انشائی آن دو است.
امام خمینی سه نکته را متوجه این مطلب کرده است.
۱- به اعتقاد ایشان اراده در تمام افعال انسانی از جمله اوامر امتحانی، ثابت است.
۲- نمی‌توان برای امور اعتباری مانند اراده انشائی واقعیتی دانست.
۳- تعدد طلب و اراده، غیرممکن است راه‌حل برخی علما و‌اندیشمندان در تنزل دعوا به یک نزاع لفظی حقیقتاً مشکلی را حل نمی‌کند و توهم دستیابی به صلح میان
اشاعره و
معتزله از اموری است که راهی به آن نیست.
به باور امام خمینی هر یک از طلب و اراده دارای دو قسم‌اند: حقیقی و انشائی، بااین‌حال معنای انصرافی از استعمال بدون قرینه لفظ «اراده» همان معنای حقیقی است و معنای انصرافی از استعمال بدون قرینه لفظ «طلب» همان معنای انشائی است و این سبب تغایر طلب و اراده نمی‌شود.
•
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۴۱، برگرفته از مقاله «اراده انشایی». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
