اذان‌گویی بلال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اذان در
سال دوم هجری از طرف
خداوند تشریع شد.
همزمان با تشریع اذان از طرف خداوند در
سال دوم هجری،
بلال
افتخار مؤذّنی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را یافت و نخستین کسی بود که برای آن حضرت اذان گفت و تا پایان
عمر آن حضرت همواره، در
مدینه یا بیرون آن
مؤذن آن بزرگوار بود.
او مؤذنی وقت شناس بود، از این رو پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به یارانش
توصیه کرد که با اذان وی
افطار و
امساک کنند؛ نه اذان ابن امّ مکتوم که به سبب نابینایی چندان دقیق نبود.
برخی نقلها از
طریق اهل سنّت عکس این معنا را
دلالت دارد
که آن را جعلی و از روی غرض ورزی دانسته‌اند.
بلال پس از
رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حاضر به اذان گفتن برای خلفا نشد
و برای
جهاد به شام رفت و در پی اصرار
ابوبکر که از او خواست برایش اذان بگوید گفت: پس از پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای هیچ کس اذان نمی‌گویم.
برخی گزارش کرده‌اند که بلال برای ابوبکر
و حتّی عمر اذان گفت
؛ لیکن داده‌های تاریخی این رای را رد می‌کند، از این رو مُزی آن را به
لفظ «قیل» نقل کرده است
و
ابن کثیر دیدگاه نخست را صحیح تر و مشهور می‌داند.
سید محسن امین این روایات را با روایات دیدگاه اوّل که در نظرش صحیح تر و بیشتر است و نیز شواهد تاریخی دیگر معارض می‌داند و
قول مشهور را برمی گزیند.
بعضی نقلها
حکایت دارد که اذان نگفتن بلال برای خلیفه به سبب
اعتراض به
انحراف مسیر
خلافت بوده است.
شاید بتوان لحن تند بلال در ردّ درخواست خلیفه برای ماندنش در
مدینه که به او گفت: اگر برای
خدا آزادم کرده‌ای مرا رها کن تا بروم وگرنه نزد خودت نگهدار تاییدی بر این نکته دانست.
بعضی معتقدند که رفتن بلال به شام به میل خودش نبود، بلکه به سبب
مخالفت با
بیعت، او را به نوعی از مدینه بیرون راندند، زیرا رفتن به جهاد که سبب حضور وی در
شام شده است با سکونت در مدینه منافاتی نداشت، چنان که بسیاری از صحابه چنین کردند.
برخی نقلها نیز این معنا را تایید می‌کند.
از روایات استفاده می‌شود که بلال پس از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فقط ۴ بار اذان گفت و هر بار
مسلمانان با شنیدن
اذان وی به یاد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم افتاده، به شدّت گریستند: نخستین بار پیش از
خاک سپاری آن حضرت
و مرتبه دوم بنا به درخواست حضرت
فاطمه علیهاالسّلام که با بی هوش شدن آن حضرت بلال اذان را ناتمام گذاشت
و بار سوم پس از آنکه بلال به شام رفت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را در خواب دید که به او می‌گوید: این چه جفایی است که در حقّ ما روا داشته‌ای؟ آیا
زمان آن نرسیده که به زیارت ما بیایی؟ از این رو بلال از شام برای زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به
مدینه آمد و بنا به درخواست
حسن و
حسین (علیهما السلام) و
صحابه اذان گفت.
مزی می‌نویسد: این بار نیز بلال به سبب گریه شدید مردم اذان را ناتمام گذاشت.
آخرین اذان وی در
سفر عمر به شام بود که از وی تقاضای اذان کرد.
بنا به روایتی از آن روز که بلال اذان نگفت «حی علی خیرالعمل» را از اذان حذف کردند.
اخبار مکّة و ما جاء فیها من الآثار؛ الاختصاص؛ اختیار معرفة الرجال (رجال کشّی)؛ اسباب النزول؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ اعیان الشیعه؛ الامالی، صدوق؛ انساب الاشراف؛ بحارالانوار؛ بحرالعلوم، سمرقندی؛ البحرالمحیط فی التفسیر؛ البدء والتاریخ؛ البدایة و النهایه؛ البرهان فی تفسیرالقرآن؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ التاریخ الاوسط؛ التاریخ الکبیر؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر الوسیط؛ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه السّلام؛ تهذیب التهذیب؛ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ حواشی شهید ثانی بر خلاصه علامه؛ الدرجات الرفیعة فی
طبقات الشیعه؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور؛ رجال الطوسی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار؛ سنن ابن ماجه؛ سیر اعلام النبلاء؛ السیرة النبویه، ابن کثیر؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ السیر والمغازی؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید؛ شواهد التنزیل؛ صحیح البخاری؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛ صفة الصفوة؛
الطبقات الکبری؛ عارضة الاحوذی شرح جامع الترمذی؛ غرر التبیان فی من لم یسم فی القرآن؛ فقه السنه؛ قاموس الرجال؛ الکامل فی التاریخ؛
کتاب الثقات؛
کتاب الخصال؛
کتاب الطبقات؛
کتاب الفتوح؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ اللباب فی علوم
الکتاب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المجموع فی شرح المهذب؛ المحبر؛ المحرر الوجیز فی تفسیر
الکتاب العزیز؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مسند احمدبن حنبل؛ المعارف؛ معالم التنزیل فی التفسیر والتاویل، بغوی؛ المعجم الکبیر؛ المغازی؛ مناقب آل ابی طالب؛ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم؛ من لایحضره الفقیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت والعیون، ماوردی؛ وسائل الشیعه.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«اذان‌گویی بلال».
