• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اذان‌گویی بلال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اذان در سال دوم هجری از طرف خداوند تشریع شد.


همزمان با تشریع اذان از طرف خداوند در سال دوم هجری،
[۱] حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۴، ص۶۱۲-۶۱۳.    
[۲] قمی، عباس، سفینة البحار، ج۱، ص۶۵.    
[۳] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله، ج۵، ص۱۴۹.
بلال افتخار مؤذّنی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را یافت و نخستین کسی بود که برای آن حضرت اذان گفت و تا پایان عمر آن حضرت همواره، در مدینه یا بیرون آن مؤذن آن بزرگوار بود.
[۴] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۱۷۶.    
[۵] صفة الصفوه، ج۱، ص۱۸۵.
[۶] ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۴۳.    
او مؤذنی وقت شناس بود، از این رو پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به یارانش توصیه کرد که با اذان وی افطار و امساک کنند؛ نه اذان ابن امّ مکتوم که به سبب نابینایی چندان دقیق نبود.
[۷] مسند احمد، ج۷، ص۲۶۶.
برخی نقلها از طریق اهل سنّت عکس این معنا را دلالت دارد
[۸] مسند احمد، ج۲، ص۲۷۵.
که آن را جعلی و از روی غرض ورزی دانسته‌اند.
[۹] صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ص ج۱، ص۲۹۷.    
بلال پس از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حاضر به اذان گفتن برای خلفا نشد
[۱۰] مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۷۳.    
[۱۱] مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
و برای جهاد به شام رفت و در پی اصرار ابوبکر که از او خواست برایش اذان بگوید گفت: پس از پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای هیچ کس اذان نمی‌گویم.
[۱۲] بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۸-۱۷۹.    
[۱۳] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۱۷۶.    
[۱۴] کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۱، ص۹۶-۹۷.    
برخی گزارش کرده‌اند که بلال برای ابوبکر
[۱۵] بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۸.    
[۱۶] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۸.    
و حتّی عمر اذان گفت
[۱۷] مسند احمد، ج۴، ص۴۰۸.
؛ لیکن داده‌های تاریخی این رای را رد می‌کند، از این رو مُزی آن را به لفظ «قیل» نقل کرده است
[۱۸] مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
و ابن کثیر دیدگاه نخست را صحیح تر و مشهور می‌داند.
[۱۹] دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایه، ج۵، ص۲۵۳.
سید محسن امین این روایات را با روایات دیدگاه اوّل که در نظرش صحیح تر و بیشتر است و نیز شواهد تاریخی دیگر معارض می‌داند و قول مشهور را برمی گزیند.
[۲۰] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۰۳.    


بعضی نقلها حکایت دارد که اذان نگفتن بلال برای خلیفه به سبب اعتراض به انحراف مسیر خلافت بوده است.
[۲۱] شیرازی حسینی، علی بن معصوم، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه، ص۳۶۷.    
[۲۲] قمی، عباس، سفینة البحار، ج۱، ص۳۸۹.    
شاید بتوان لحن تند بلال در ردّ درخواست خلیفه برای ماندنش در مدینه که به او گفت: اگر برای خدا آزادم کرده‌ای مرا رها کن تا بروم وگرنه نزد خودت نگهدار تاییدی بر این نکته دانست.
[۲۳] بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۹۲.    
[۲۴] بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۶۸۵.
[۲۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ دمشق، ج۱۰، ص۴۷۰.    
[۲۶] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۷.    
بعضی معتقدند که رفتن بلال به شام به میل خودش نبود، بلکه به سبب مخالفت با بیعت، او را به نوعی از مدینه بیرون راندند، زیرا رفتن به جهاد که سبب حضور وی در شام شده است با سکونت در مدینه منافاتی نداشت، چنان که بسیاری از صحابه چنین کردند.
[۲۷] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۰۵.    
برخی نقلها نیز این معنا را تایید می‌کند.
[۲۸] شیرازی حسینی، علی بن معصوم، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه، ص۳۶۷.    


از روایات استفاده می‌شود که بلال پس از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فقط ۴ بار اذان گفت و هر بار مسلمانان با شنیدن اذان وی به یاد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم افتاده، به شدّت گریستند: نخستین بار پیش از خاک سپاری آن حضرت
[۲۹] بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۸.    
و مرتبه دوم بنا به درخواست حضرت فاطمه علیهاالسّلام که با بی هوش شدن آن حضرت بلال اذان را ناتمام گذاشت
[۳۰] صدوق، محمد بنعلی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۹۸.    
و بار سوم پس از آنکه بلال به شام رفت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را در خواب دید که به او می‌گوید: این چه جفایی است که در حقّ ما روا داشته‌ای؟ آیا زمان آن نرسیده که به زیارت ما بیایی؟ از این رو بلال از شام برای زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به مدینه آمد و بنا به درخواست حسن و حسین (علیهما السلام) و صحابه اذان گفت.
[۳۱] ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۴۴.    
[۳۲] مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
مزی می‌نویسد: این بار نیز بلال به سبب گریه شدید مردم اذان را ناتمام گذاشت.
[۳۳] مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
آخرین اذان وی در سفر عمر به شام بود که از وی تقاضای اذان کرد.
[۳۴] بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الاوسط، ج۱، ص۵۳.    
[۳۵] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۱۷۶.    
[۳۶] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۸۱.    
بنا به روایتی از آن روز که بلال اذان نگفت «حی علی خیرالعمل» را از اذان حذف کردند.
[۳۷] حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۱۶-۴۱۸.    


اخبار مکّة و ما جاء فیها من الآثار؛ الاختصاص؛ اختیار معرفة الرجال (رجال کشّی)؛ اسباب النزول؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ اعیان الشیعه؛ الامالی، صدوق؛ انساب الاشراف؛ بحارالانوار؛ بحرالعلوم، سمرقندی؛ البحرالمحیط فی التفسیر؛ البدء والتاریخ؛ البدایة و النهایه؛ البرهان فی تفسیرالقرآن؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ التاریخ الاوسط؛ التاریخ الکبیر؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر الوسیط؛ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه السّلام؛ تهذیب التهذیب؛ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ حواشی شهید ثانی بر خلاصه علامه؛ الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور؛ رجال الطوسی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار؛ سنن ابن ماجه؛ سیر اعلام النبلاء؛ السیرة النبویه، ابن کثیر؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ السیر والمغازی؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید؛ شواهد التنزیل؛ صحیح البخاری؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛ صفة الصفوة؛ الطبقات الکبری؛ عارضة الاحوذی شرح جامع الترمذی؛ غرر التبیان فی من لم یسم فی القرآن؛ فقه السنه؛ قاموس الرجال؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب الثقات؛ کتاب الخصال؛ کتاب الطبقات؛ کتاب الفتوح؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ اللباب فی علوم الکتاب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المجموع فی شرح المهذب؛ المحبر؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مسند احمدبن حنبل؛ المعارف؛ معالم التنزیل فی التفسیر والتاویل، بغوی؛ المعجم الکبیر؛ المغازی؛ مناقب آل ابی طالب؛ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم؛ من لایحضره الفقیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت والعیون، ماوردی؛ وسائل الشیعه.

۱. ↑ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۴، ص۶۱۲-۶۱۳.    
۲. ↑ قمی، عباس، سفینة البحار، ج۱، ص۶۵.    
۳. ↑ عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله، ج۵، ص۱۴۹.
۴. ↑ دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۱۷۶.    
۵. ↑ صفة الصفوه، ج۱، ص۱۸۵.
۶. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۴۳.    
۷. ↑ مسند احمد، ج۷، ص۲۶۶.
۸. ↑ مسند احمد، ج۲، ص۲۷۵.
۹. ↑ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ص ج۱، ص۲۹۷.    
۱۰. ↑ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۷۳.    
۱۱. ↑ مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
۱۲. ↑ بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۸-۱۷۹.    
۱۳. ↑ دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۱۷۶.    
۱۴. ↑ کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۱، ص۹۶-۹۷.    
۱۵. ↑ بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۸.    
۱۶. ↑ ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۸.    
۱۷. ↑ مسند احمد، ج۴، ص۴۰۸.
۱۸. ↑ مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
۱۹. ↑ دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایه، ج۵، ص۲۵۳.
۲۰. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۰۳.    
۲۱. ↑ شیرازی حسینی، علی بن معصوم، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه، ص۳۶۷.    
۲۲. ↑ قمی، عباس، سفینة البحار، ج۱، ص۳۸۹.    
۲۳. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۹۲.    
۲۴. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۶۸۵.
۲۵. ↑ ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ دمشق، ج۱۰، ص۴۷۰.    
۲۶. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۷.    
۲۷. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۰۵.    
۲۸. ↑ شیرازی حسینی، علی بن معصوم، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه، ص۳۶۷.    
۲۹. ↑ بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۸.    
۳۰. ↑ صدوق، محمد بنعلی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۹۸.    
۳۱. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۴۴.    
۳۲. ↑ مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
۳۳. ↑ مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۲۸۹.    
۳۴. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الاوسط، ج۱، ص۵۳.    
۳۵. ↑ دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۱۷۶.    
۳۶. ↑ ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۸۱.    
۳۷. ↑ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۱۶-۴۱۸.    


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«اذان‌گویی بلال».    




جعبه ابزار