احکام عقل نظری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

احکام عقل نظری، ادراکات کلّی مربوط به شناخت حقایق - هست‌ها و نیست‌ها -را می‌گویند.

---

احکام عقل نظری از اقسام احکام عقلی و مقابل احکام عقل عملی است و به معنای ادراک امور کلی از نوع شناختن و دانستن است (مما ینبغی ان یعلم) و ربطی به مقام عمل و به کار بستن ندارد؛ به عبارت دیگر، به ادراک واقع و هستی، همان گونه که هست، حکم عقل نظری می‌گویند، مانند: نوع قواعد منطقی ، ریاضی، فلسفی و کلامی که از مقوله دانستن و باور کردن است، مثل: «یک، نصف دو است» یا « دور و تسلسل باطل است».

---

امام‌ خمینی عقل نظری را همان نیروی ادراکات کلیات و حقایق اشیاء، آن‌طور که در نظام وجود است و شان عقل را ادراک امور می‌داند، نه ایجاد اشتیاق و عقل عملی را قوه روحانی می‌داند که به حسب ذات مجرد و به حسب فطرت مایل به خیرات و دعوت‌کننده به عدل و احسان است. امام‌ خمینی عقل را به دو قسم نظری و عملی تقسیم می‌کند و از آنها به قوه فعاله و قوه‌هادیه تعبیر می‌کند. ایشان درباره کارکردهای عقل نظری و عملی در آثار خود گاهی طبق نظری آن دو را یک قوه و گاهی آنها را دو قوه با دو کارکرد می‌داند. اما در نهایت کلام مشهور حکما را که انسان عقلی نظری دارد که کار آن ادراکات است و عقلی عملی دارد که کارهای معقول او را عملی می‌کند، نقد می‌کند و دو قوه را به یکدیگر بازمی‌گرداند، ایشان بر این باور است هرکدام از عقل نظری و عقل عملی با یکدیگر مرتبط و به آن نیازمند است و این دو در غایت و در هدف که قرب الهی است مشترک‌اند. امام‌ خمینی عقل نظری را دارای مراتبی می‌داند و در مرتبه عقل هیولانی معتقد است هنوز هیچ ادراک و نقشی در عقل ترسیم نشده، اما استعداد پذیرفتن هر معقولی را دارد. با سیر تدریجی اگر انسان تحت تربیت رحمانی قرار گیرد این جوهر عقلی، موجودی عقلانی رحمانی می‌شود و اگر تحت تربیت شیطانی قرار گیرد موجود عقلانی شیطانی می‌شود، ازاین‌رو ایشان راه تحصیل سعادت را منوط به کمال عقلی نظری و عملی می‌داند به این معنا که برای تحصیل سعادت دو جهت لازم است یکی رسیدن عقل هیولانی به مرتبه عقل بالفعل و دیگری انجام عمل صالح.

---