احکام عقل نظری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احکام عقل نظری،
ادراکات کلّی مربوط به
شناخت حقایق - هست‌ها و نیست‌ها -را می‌گویند.
احکام عقل نظری از اقسام
احکام عقلی و مقابل
احکام عقل عملی است و به معنای ادراک
امور کلی از نوع شناختن و دانستن است (مما ینبغی ان یعلم) و ربطی به مقام عمل و به کار بستن ندارد؛ به عبارت دیگر، به ادراک واقع و هستی، همان گونه که هست،
حکم عقل نظری می‌گویند، مانند: نوع
قواعد منطقی ، ریاضی، فلسفی و کلامی که از مقوله دانستن و باور کردن است، مثل: «یک، نصف دو است» یا «
دور و
تسلسل باطل است».
امام خمینی عقل نظری را همان نیروی ادراکات کلیات و حقایق اشیاء، آن‌طور که در نظام وجود است و شان عقل را ادراک امور می‌داند، نه ایجاد اشتیاق و عقل عملی را قوه روحانی می‌داند که به حسب ذات مجرد و به حسب
فطرت مایل به خیرات و دعوت‌کننده به عدل و احسان است.
امام خمینی عقل را به دو قسم نظری و عملی تقسیم می‌کند و از آنها به قوه فعاله و قوه‌هادیه تعبیر می‌کند. ایشان درباره کارکردهای عقل نظری و عملی در آثار خود گاهی طبق نظری آن دو را یک قوه و گاهی آنها را دو قوه با دو کارکرد می‌داند.
اما در نهایت کلام مشهور حکما را که انسان عقلی نظری دارد که کار آن ادراکات است و عقلی عملی دارد که کارهای معقول او را عملی می‌کند، نقد می‌کند و دو قوه را به یکدیگر بازمی‌گرداند، ایشان بر این باور است هرکدام از عقل نظری و عقل عملی با یکدیگر مرتبط و به آن نیازمند است و این دو در غایت و در هدف که قرب الهی است مشترک‌اند.
امام خمینی عقل نظری را دارای مراتبی می‌داند و در مرتبه عقل هیولانی معتقد است هنوز هیچ ادراک و نقشی در عقل ترسیم نشده، اما استعداد پذیرفتن هر معقولی را دارد. با سیر تدریجی اگر انسان تحت تربیت رحمانی قرار گیرد این جوهر عقلی، موجودی عقلانی رحمانی می‌شود و اگر تحت تربیت شیطانی قرار گیرد موجود عقلانی شیطانی می‌شود، ازاین‌رو ایشان راه تحصیل
سعادت را منوط به کمال عقلی نظری و عملی می‌داند به این معنا که برای تحصیل سعادت دو جهت لازم است یکی رسیدن
عقل هیولانی به مرتبه عقل بالفعل و دیگری انجام عمل صالح.
•
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۱۱، برگرفته از مقاله «احکام عقل نظری». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
