احکام عادت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عادت در سه معنا به کار رفته است: ۱. آنچه بر اثر
تکرار ، جزء
رفتار اکتسابی و گاه
غیرارادی می‌شود؛ ۲. رویه
معمول و
متداول میان مردم (
عرف )؛ ۳. دو بار یکسان
خون دیدن
زن (
حیض ).
عادت به معنای نخست، طبیعتی ثانوی برای دارنده آن است که
خُلق و خو نامیده می‌شود؛ از این رو، رفتاری که انسان بدان عادت کرده است گاهی بدون
قصد و اراده خاصی از او بروز می‌یابد؛ هر چند قصد ارتکازی و ناخودآگاه وجود دارد؛ چنانکه صدور رفتار خلاف عادت از صاحب عادت نیازمند
تعمّد و قصد خاص و التفات تفصیلی است، مگر آنکه صدور آن از وی از روی
سهو یا
فراموشی باشد.
در ذیل به نمونه‌هایی از
احکام مرتبط با عادت که در باب‌های
صلات ،
صوم ،
حج ،
تجارت ،
صید و ذباحه ،
اطعمه و اشربه ،
قضاء ،
قصاص و
دیات آمده اشاره می‌کنیم.
صلات:مستحب است والدین، کودک ممیز را به نماز خواندن و سایر عبادات و نیز اخلاق و رفتار
پسندیده عادت دهند.
اگر روزه‌دار بدون
قصدِ خروج
منی ،
همسر خود را
لمس کند یا ببوسد، در صورتی که با چنین کارهایی عادت به خروج منی ندارد، لیکن به‌طور اتفاقی منی از او خارج گردد، بنابر قول جمعی از
فقها روزه‌اش
صحیح است.
لمس کردن همسر بدون
شهوت در حال
احرام اشکال ندارد، هر چند موجب خروج منی از او شود، به شرط آنکه عادت خروج منی و نیز قصد آن را نداشته باشد.
پوشیدن
زیور آلات بر زن محرمی که عادت به پوشیدن آنها ندارد
مکروه یا
حرام، بنابر اختلاف در مسئله است. پوشیدن زیور آلاتی که پیش از آن عادت به پوشیدن آنها داشته از این
حکم مستثنایند؛ هر چند آشکار کردن آنها برای مردان، حتی همسرش، بنابر اختلاف یاد شده مکروه یا حرام است.
از شرایط کالا و نیز بهای آن در
معامله ، قدرت تحویل به طرف
معامله است؛ از این رو، فروختن
حیوان رها شده‌ای که عادت به بازگشت دارد صحیح است، مانند فروختن
کبوتر اهلی در حال پرواز در آسمان که بر حسب عادت نزد صاحبش باز می‌گردد.
از شرایط
حلال شدن
شکارِ سگ شکاری ، عادت نداشتن آن به خوردن شکارش است.
گوشت و
شیر حیوان حلال‌گوشتی که به خوردن
مدفوع انسان عادت کرده، حرام و مدفوع و ادرارش
نجس است؛ لیکن با
استبرا حلال و پاک می‌شود.
زنی که علیه او
شکایت شده، چنانچه عادتش این است که برای کارهای خود از خانه بیرون می‌رود، از جهت حضور در
دادگاه حکم مرد را دارد. بنابراین، در صورت حضور در آن شهر باید خود به دادگاه حاضر شود و در صورت عدم حضور، با وی
معامله غایب می‌شود؛ اما اگر عادت او بر بیرون نرفتن از منزل باشد، به حضور در دادگاه ملزم نمی‌شود؛ بلکه
قاضی برای
بازجویی فرد موثقی را نزد او در منزل می‌فرستد یا برای او
وکیل می‌گیرند.
اگر فرد آزاد به کشتن
برده خود یا دیگری عادت داشته باشد، به قول جمعی از فقها کشته می‌شود.
به قول
مشهور ، اگر مسلمانی به کشتن
ذمّیان (اهل ذمّه) عادت داشته باشد، به عنوان
قصاص کشته می‌شود؛ لیکن مقدار اضافی
دیه مسلمان نسبت به دیه اهل ذمّه به مسلمان داده می‌شود.
چنانچه چارپادار بداند که چارپایی که
کرایه می‌دهد عادت به انداختن بار یا سوار خود دارد، لیکن کرایه کننده را از این امر مطلع نسازد،
ضامن خسارت ناشی از انداختن بار یا سوار است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۲۸۱، برگرفته از مقاله «عادت».
