اجتناب از بخل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بخل عبارت است از خوددارى صاحب
نعمت، از انفاق آنچه
خداوند به وى ارزانى داشته در جایى که
انفاق، محبوب و مطلوب است. در
آیات زیادی از
قرآن کریم، به اجتناب از بخل و پیامدهای
بخل‌ورزی اشاره شده است.
دوری از
بخل، در
قرآن کریم، مورد
تشویق خداوند قرار گرفته است:
الذین یبخلون... • وماذا علیهم لو ءامنوا بالله والیوم الاخر وانفقوا مما رزقهم الله... «آنها کسانی هستند که بخل می‌ورزند، و مردم را به بخل دعوت می‌کنند، و آنچه را که
خداوند از
فضل (و
رحمت) خود به آنها داده،
کتمان می‌نمایند. (این عمل، در حقیقت از کفرشان سرچشمه گرفته؛) و ما برای
کافران،
عذاب خوارکننده‌ای آماده کرده‌ایم؛ و آنها کسانی هستند که
اموال خود را برای نشان دادن به مردم
انفاق می‌کنند، و
ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند؛ (چرا که
شیطان،
رفیق و همنشین آنهاست؛) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است؛ چه می‌شد اگر آنها به خدا و روز بازپسین ایمان می‌آوردند، و از آنچه خدا به آنان روزی داده، (در راه او) انفاق می‌کردند؟! و
خداوند از (اعمال و نیات) آنها آگاه است».
در برخی
آیات قرآن،
خداوند از بخل‌ورزی
نهی فرموده است:
ولاتجعل یدک مغلولة الی عنقک... «هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، (و ترک انفاق و
بخشش منما) و بیش از حد (نیز) دست خود را مگشای، تا مورد
سرزنش قرار گیری و از کار فرومانی».
خداوند،
محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را از بخل در
رسالت خویش مبرا کرده است:
وما هو علی الغیب بضنین. «و او نسبت به آنچه از طریق
وحی دریافت داشته بخل ندارد».
(«ضنین» یعنی محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در آگاه کردن مردم نسبت به آنچه از
خداوند دریافت کرده است
بخیل نیست.
).
دور ماندن از بخل، کاری دشوار بوده و نیازمند توان و
مجاهدت است:
فاتقوا الله ما استطعتم... ومن یوق شح نفسه فاولـئک هم المفلحون. «پس تا می‌توانید
تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است؛ و کسانی که از بخل و
حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند».
اجتناب
انصار از بخل و ترجیح دادن
مهاجران بر خویش:
... ویؤثرون علی انفسهم ولو کان بهم خصاصة ومن یوق شح نفسه... «و برای کسانی است که در این سرا (سرزمین
مدینه) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به سویشان
هجرت کنند دوست می‌دارند، و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی‌کنند و آنها را بر خود مقدم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند؛ کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارانند».
قرار گرفتن در زمره بندگان خالص خدا، ثمره اجتناب از بخل:
وعباد الرحمـن... • والذین اذا انفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا وکان بین ذلک قواما. «بندگان (خاص
خداوند)
رحمان ...؛ و کسانی که هر گاه انفاق کنند، نه
اسراف می‌نمایند و نه سخت گیری؛ بلکه در میان این دو، حد اعتدالی دارند».
بخل نورزیدن و اسراف نکردن، مورد
تحسین خداوند:
والذین اذا انفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا وکان بین ذلک قواما. «و کسانی که هر گاه انفاق کنند، نه اسراف می‌نمایند و نه سخت گیری؛ بلکه در میان این دو، حد اعتدالی دارند».
دوری از بخل‌ورزی، سبب قرار گرفتن در زمره
اهل تقوا:
فاتقوا الله ما استطعتم... ومن یوق شح نفسه فاولـئک هم المفلحون. «پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و
اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است؛ و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند».
دوری از بخل، موجب
رستگاری:
... ومن یوق شح نفسه فاولـئک هم المفلحون. «... و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند».
.. ومن یوق شح نفسه فاولـئک هم المفلحون. «... و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند».
توجه به آگاهی
خداوند بر کوچک‌ترین انفاق و
پاداش عظیم الهی، از راههای اجتناب از بخل:
الذین یبخلون ویامرون الناس بالبخل ویکتمون مآ ءاتـیهم الله من فضله واعتدنا للکـفرین عذابا مهینا• وماذا علیهم لو... وانفقوا مما رزقهم الله وکان الله بهم علیما• ان الله لایظـلم مثقال ذرة وان تک حسنة یضـعفها ویؤت من لدنه اجرا عظیما. «آنها کسانی هستند که بخل می‌ورزند، و مردم را به
بخل دعوت می‌کنند، و آنچه را که
خداوند از فضل (و رحمت) خود به آنها داده، کتمان می‌نمایند. (این عمل، در حقیقت از کفرشان سرچشمه گرفته؛) و ما برای کافران، عذاب خوارکننده‌ای آماده کرده‌ایم؛ و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند، و ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند؛ (چرا که شیطان، رفیق و همنشین آنهاست؛) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است؛ چه می‌شد اگر آنها به خدا و روز بازپسین ایمان می‌آوردند، و از آنچه خدا به آنان روزی داده، (در راه او) انفاق می‌کردند؟! و
خداوند از (اعمال و نیات) آنها آگاه است؛
خداوند (حتی) به اندازه سنگینی ذره‌ای ستم نمی‌کند؛ و اگر کار نیکی باشد، آن را دو چندان می‌سازد؛ و از نزد خود، پاداش عظیمی (در برابر آن) می‌دهد».
توجه به غنای مطلق خدا، راهی برای دور ماندن از بخل:
هـانتم هـؤلاء تدعون لتنفقوا فی سبیل الله فمنکم من یبخل ومن یبخل فانما یبخل عن نفسه والله الغنی وانتم الفقراء وان تتولوا یستبدل قوما غیرکم ثم لایکونوا امثــلکم. «آری، شما همان گروهی هستید که برای
انفاق در راه خدا دعوت می‌شوید، بعضی از شما بخل می‌ورزند؛ و هر کس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است؛ و
خداوند بی نیاز است و شما همه نیازمندید؛ و هر گاه سرپیچی کنید،
خداوند گروه دیگری را جای شما می‌آورد پس آنها مانند شما نخواهند بود (و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق می‌کنند)».
توجه به مالکیت خدا بر آسمانها و
زمین و آگاهی او از اعمال انسانها، زمینه‌ای برای اجتناب از بخل:
ولایحسبن الذین یبخلون بمآ ءاتلـهم الله من فضله هو خیرا لهم بل هو شر لهم... ولله میرث السمـوت والارض والله بما تعملون خبیر. «کسانی که بخل می‌ورزند، و آنچه را
خدا از
فضل خویش به آنان داده، انفاق نمی‌کنند،
گمان نکنند این کار به
سود آنها است؛ بلکه برای آنها
شر است؛ بزودی در
روز قیامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان می‌افکنند. و میراث آسمانها و زمین، از آن خداست؛ و
خداوند، از آنچه انجام می‌دهید، آگاه است».
توجه به خدادادی بودن داراییها، از راههای انفاق و اجتناب از بخل:
الذین یبخلون... • ... وانفقوا مما رزقهم الله... «آنها کسانی هستند که بخل می‌ورزند ...؛ و از آنچه خدا به آنان روزی داده، (در راه او) انفاق می‌کردند؟! ...».
توجه به نقش
مشیت خدا در توسعه و تضییق روزی انسانها، زمینه ساز اجتناب از بخل:
ولاتجعل یدک مغلولة الی عنقک... • ان ربک یبسط الرزق لمن یشآء ویقدر... «هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد (نیز) دست خود را مگشای، تا مورد
سرزنش قرار گیری و از کار فرومانی!؛ به یقین، پروردگارت
روزی را برای هر کس بخواهد، گشاده یا تنگ می‌دارد؛ او نسبت به بندگانش، آگاه و بیناست».
درک صحیح
انسان از
خیر و شر خویش، زمینه بخشش از داراییهای خدادادی و پرهیز از بخل:
ولایحسبن الذین یبخلون بمآ ءاتلـهم الله من فضله هو خیرا لهم بل هو شر لهم سیطوقون ما بخلوا به یوم القیـمة... «کسانی که بخل می‌ورزند، و آنچه را خدا از فضل خویش به آنان داده، انفاق نمی‌کنند، گمان نکنند این کار به سود آنها است؛ بلکه برای آنها شر است؛ بزودی در روز قیامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان می‌افکنند. و میراث آسمانها و زمین، از آن خداست؛ و
خداوند، از آنچه انجام می‌دهید، آگاه است».
توجه انسان به بازگشت زیان بخل‌ورزی به خودش، راهی برای اجتناب از بخل:
... فمنکم من یبخل ومن یبخل فانما یبخل عن نفسه والله الغنی وانتم الفقراء... «آری، شما همان گروهی هستید که برای انفاق در راه خدا دعوت می‌شوید، بعضی از شما بخل می‌ورزند؛ و هر کس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است؛ و
خداوند بی نیاز است و شما همه نیازمندید؛ و هر گاه سرپیچی کنید،
خداوند گروه دیگری را جای شما می‌آورد پس آنها مانند شما نخواهند بود (و سخاوتمندانه در راه خدا
انفاق می‌کنند)».
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۱۴۴، برگرفته از مقاله «اجتناب از بخل».
