• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوعمرو زبان بن علاء تمیمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوعمرو زبّان بن علاء بن عمار تمیمی مازنی بصری (۷۲-۱۵۴ هـ)، از قراء سبعه و از عالمان علم لغت، علم قرائت، حدیث، نحو و فقه بود ولی شهرت او در اشعار غریب، بر دیگر جهات او غلبه داشت.



ابوعمرو زبّان بن علاء بن عمار مازنی تمیمی بصری، اسامی زیادی برای او ذکر کرده‌اند که تعداد آنها به حدود بیست اسم می‌رسد.
وی اهل بصره بود و اعقابش در آنجا ساکن بودند. برخی او را از طایفه بنیعنبر یا بنی‌حنیفه دانسته و برخی او را منسوب به کازرون، از شهرهای استان فارس دانسته‌اند.
ابوعمرو یکی از قرّای هفتگانه بود و در علم قرائت، لغت، نحو و فقه شهرت داشت، ولی شهرت او در اشعار غریب، بر دیگر جهات او غلبه داشت.
رجال‌نویسان وی را فردی فصیح، راستگو، زاهد و مورد اعتماد معرفی کرده‌اند. احادیثش به پنجاه عدد می‌رسد.


سال ولادت زبّان بن علاء را مختلف آورده‌اند. او در سال ۷۲ هـ در مکه متولد شد.


زبّان بن علاء در مکه، مدینه، کوفه و بصره نزد اساتید بسیاری علم آموخت. نحو را از نصر بن عاصم لیثی فراگرفت و علم قرائت را نزد سعید بن جبیر، مجاهد و ابوالعالیه ریاحی خواند و از انس بن مالک، ابوصالح سمّان و عطاء بن ابی‌الرباح حدیث آموخت.
ابوعمرو از اشراف عرب و سرشناسان آنها بود و به تاریخ گذشتگان آشنایی داشت. مدتی نیز در مسجد بصره کرسی تدریس را به عهده داشت. حدود بیست سال از بصره هجرت نموده و دوباره به آنجا بازگشت.
افرادی مانند احمد بن زید حلوانی، عصمة بن ابی‌عصمه، ابومحمد یحیی بن مبارک یزیدی و یونس بن حبیب بصری از جمله شاگردان او می‌باشند.


کتاب النوادر از آثار ابوعمرو بن علاء است.
[۳۴] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۶.
درباره اعرابِ سخنور و فصیح کتاب‌هایی نوشت که حجم آنها اطاقی را تا نزدیکی سقف پر می‌کرد، امّا پس از آن که به زهد روی آورد، کتاب‌ها را بیرون ریخت و همه را سوزاند. گاهی که به معلومات اوّل خود مراجعه می‌کرد، تنها آن‌چه را که قبلا می‌دانست در حفظ داشت.


سرانجام ابوعمرو بن علاء در سال ۱۵۴ هـ در راه شام یا در کوفه در ۸۴ سالگی درگذشت. تاریخ وفات وی را مختلف نقل کرده‌اند.


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۴۷] اشارة التعیین، ص۱۲۱.



۱. ابن‌شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۲، ص۲۸.    
۲. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۲، ص۳۵۷.    
۳. قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۴، ص۱۳۱.    
۴. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۳۴۵-۳۴۶.    
۵. ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۲۸۸-۲۹۰.    
۶. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۴۶.    
۷. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۳۱.    
۸. قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ص۱۲۷.    
۹. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۴۱.    
۱۰. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۳۰.    
۱۱. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۱۱۲.    
۱۲. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۵۳۱.    
۱۳. جمحی، محمد بن سلّام، طبقات فحول الشعراء، ج۱، ص۱۴.    
۱۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۴۰۷.    
۱۵. ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۲۸۸ -۲۹۰.    
۱۶. ابن‌معین بغدادی، یحیی بن معین، تاریخ یحیی بن معین، ج۴، ص۱۰۱.    
۱۷. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۳۴۵ -۳۴۶.    
۱۸. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۶.    
۱۹. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۶۹.    
۲۰. ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۲۸۹.    
۲۱. ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۵۸.    
۲۲. تنوخی، مفضل بن محمد، تاریخ العلماء و النحویین، ص۱۴۸.    
۲۳. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۶۹.    
۲۴. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۳، ص۱۳۱۷.    
۲۵. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۳۲.    
۲۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۴۰۷.    
۲۷. ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۲، ص۲۴۸.    
۲۸. صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۵۶.    
۲۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۹، ص۶۸۴.    
۳۰. زبیدی، محمد بن حسن، طبقات النحویین و اللغویین، ص۳۵.    
۳۱. تنوخی، مفضل بن محمد، تاریخ العلماء و النحویین، ص۱۴۲.    
۳۲. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۴۶.    
۳۳. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۳۲.    
۳۴. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۶.
۳۵. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۵۴۰.    
۳۶. ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۲، ص۱۲۳.    
۳۷. عسقلانی، احمد بن علی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۶۶۰.    
۳۸. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۶۹.    
۳۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۱، ص۱۷۱.    
۴۰. ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۶۱۲.    
۴۱. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۶۹.    
۴۲. ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۲۹۲.    
۴۳. نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، ج۲، ص۲۶۲.    
۴۴. ابن‌تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۲، ص۲۲.    
۴۵. ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن بن عمرو، تاریخ ابی‌زرعه، ج۱، ص۶۴۰.    
۴۶. بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۹، ص۵۵.    
۴۷. اشارة التعیین، ص۱۲۱.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۳۳۹، برگرفته از مقاله «ابوعمرو زبّان بن علاء تمیمی».
• عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۳۷۴.






جعبه ابزار