• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوجعفر بیکندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بِیْکَنْدی، ابو جعفر محمد بن احمد بخاری حنفی (۳۹۲ یا ۳۹۴-۴۸۲ق/۱۰۰۲یا ۱۰۰۴-۱۰۸۹م)، محدث ، فقیه و متکلم معتزلی می باشد.



معروف وی را از مردم بخارا دانسته اند،
[۱] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
ولی پیداست که اصلاً به این شهر (بین بخارا و جیحون) تعلق داشته است.
دربارۀ تاریخ تولد او اختلاف است.
[۴] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۵] ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۶-۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۶] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
گزارش بغدادی که سال ولادت وی را ۴۱۲ق/۱۰۲۱م دانسته است
[۸] بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۵.
، دور از حقیقت می‌نماید.


بیکندی در زادگاهش به تحصیل پرداخت، سپس در ۴۱۲ق به خراسان رفت و نزد علمای حنفی تحصیلات خود را ادامه داد
[۹] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۱۰] ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
.


بعد از آن به مصر رفت و در مقام فقیهی حنفی و متکلمی معتزلی به بحث و گفت وگو با دانشمندان آن دیار پرداخت و به ویژه با ابونصر هبة الله (د ۴۷۰ق/۱۰۷۷م)، دانشمند و داعی معروف اسماعیلی مناظره کرد و رسالۀ الهدیٰ و الارشاد لاهل الحیرة و العناد را در رد آراء وی نوشت.
[۱۱] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵-۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۱۳] ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.



پس از مدتی عزم بغداد نمود، اما به سبب مخالفت عبدالملک ابن محمد (د۴۶۰ق/۱۰۶۸م)، معروف به شیخ اجل، از بزرگان بغداد، ناچار تا مرگ شیخ صبر کرد و آن گاه وارد بغداد شد.
[۱۴] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۴۳۴، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۱م.
[۱۵] ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۱۶] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۱۷] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.



بیکندی در بغداد به عنوان یک محدث شناخته شد
[۱۹] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۲۰] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
اما برخی او را توثیق نکرده اند، چه، ادعا می‌کرده که از اسماعیل بن حاجب کشانی حدیث شنیده، در حالی که کشانی در زمان کودکی ابوجعفر درگذشته بوده است.
[۲۲] ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۳۴، ص۹۶، ج۱۸، ص۵۸۷، ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۲۳] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴-۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.



گویا بیکندی در امور سیاسی نیز دست داشت و چنان‌که ابن عدیم گزارش کرده است، در سال های ۴۶۲ و ۴۶۳ق از سوی بنی مرداس مأموریت های سیاسی یافت.
[۲۴] ابن عدیم عمر، زبدة الحلب، ج۲، ص۳۸۲، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.



وی در بغداد درگذشت و در مقبرۀ باب حرب به خاک سپرده شد.
[۲۵] ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۲۶] ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۲۷] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۲۹] ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۶، ص۱۴۷، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۳۰] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۳۱] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.



آثاری چون تحقیق الرسالة باوضح الدلالة، الرسالة المسعودیة فی المباحث النفیسیة و الهدیٰ و الارشاد لاهل الحیرة و العناد
[۳۴] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۳۵] ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴-۲۵۵، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
[۳۶] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۳۷۸.
[۳۷] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۱.
به بیکندی نسبت داده شده است.


(۱) ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
(۲) ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۳) ابن عدیم عمر، زبدة الحلب، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۴) ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
(۵) ابن کثیر، البدایة و النهایة، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۶) بغدادی، هدیة العارفین.
(۷) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۸) خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۱م.
(۹) ذهبی محمد، تاریخ اسلام، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
(۱۰) ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
(۱۱) ذهبی محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
(۱۲) قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
(۱۳) یاقوت، بلدان.


۱. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۲. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۳. یاقوت، بلدان، ج۱، ص۳۵۳.    
۴. ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۵. ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۶-۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۶. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۷. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۸. بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۵.
۹. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۱۰. ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
۱۱. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵-۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۱۲. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۱۳. ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
۱۴. خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۴۳۴، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۱م.
۱۵. ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
۱۶. ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۱۷. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۱۸. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۱۹. ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۲۰. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۲۱. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۲۲. ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۳۴، ص۹۶، ج۱۸، ص۵۸۷، ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۲۳. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴-۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۲۴. ابن عدیم عمر، زبدة الحلب، ج۲، ص۳۸۲، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
۲۵. ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
۲۶. ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۲۷. ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۲۸. ذهبی شمس الدین، میزان الاعتدال، ج۳، ص۴۶۲، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.    
۲۹. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۶، ص۱۴۷، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۳۰. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۳۱. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۳۲. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۳۳. ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۳۴. قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۳۵. ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴-۲۵۵، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
۳۶. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۳۷۸.
۳۷. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۱.



دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابوجعفر بیکندی»،ج۱۳، ص۵۳۹۵.    






جعبه ابزار