• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالعباس احمد بن محمد مسروق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبوالْعَبّاسِ مَسْروق، احمد بن محمد بن مسروق طوسی بغدادی صوفی (۲۱۴-۲۹۹ هـ)، عارف، محدث و زاهد بزرگ خراسان در قرن سوم هجری قمری و از بزرگان اسماعیلیه و از سران و دانشمندان صوفیه به شمار می‌رفت.


ابوالعباس احمد بن محمد بن مسروق طوسی بغدادی صوفی، اهل طوس بود که در بغداد می‌زیست.
[۱] ابوعبدالرحمن سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ص۱۹۰.    
[۲] خلیفه نیشابوری، احمد بن محمد، تلخیص تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری، ج۱، ص۱۵۶.
[۳] قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۰۰.    
او را از اولیا و اوتاد شمرده‌اند،
[۴] هجویری غزنوی علی بن عثمان، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸۵.
[۵] عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۵۴.
[۶] ذهبی محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۵۰.    
جنید نیز او را از اولیا می‌دانست،
[۷] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۱۴.    
[۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۸.    
گرچه به نظر می‌رسد که او خود جنید را قطب می‌شمرد.
[۹] هجویری غزنوی، علی بن عثمان، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸۵.
[۱۰] عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۵۴.

وی از بزرگان اسماعیلیه و از سران و دانشمندان صوفیه به شمار می‌رفت،
[۱۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۲، ص۷۴.    
اگرچه دارقطنی وی را محدث قوی به حساب نمی‌آورد.
[۱۲] سهمی، حمزة بن یوسف، سؤالات حمزه للدارقطنی، ص۱۵۸.    
احمد طوسی به خیر و صلاح شهرت داشت.

ابوالعباس مسروق محدث نیز بود، وی از علی بن جعد، زبیر بن بکار، هناد بن سری، علی بن مدینی، خلف بن هشام و احمد بن حنبل روایت کرده است
[۱۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۹۴ - ۴۹۵.    
و با حارث بن اسد محاسبی، محمد بن منصور طوسی، سریّ بن مُغلِّس سقطی و دیگران مصاحبت داشت
[۱۴] ابوعبدالرحمن سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ص۱۹۰.    
[۱۵] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۱۳.    
[۱۶] انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۰۲.
و محمد بن مخلد، حبیب قزّاز، ابوبکر شافعی، حسین بن محمد عسکری، جعفر خلدی و دیگران هم از وی نقل حدیث کرده‌اند.
[۱۷] خطیب بغدادی احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۶.    
[۱۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۹۴ - ۴۹۵.    
[۱۹] ابن‌عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۱۵.    
[۲۰] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۱۰۷.    

و از شاگردان وی هم می‌ توان از ابوعلی رودباری نام برد.
[۲۱] انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۷۴.
وی با سهل بن عبدالله
[۲۲] باخرزی، یحیی، اوراد الاحباب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۸ش.
و سَمنون ملاقات داشته
[۲۳] مروزی، منصور بن اردشیر، مناقب الصوفیه، ج۱، ص۹۴.
و چند روزی نیز در ری میهمان ابوموسی دولابی بوده است.
[۲۴] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۶.    
[۲۵] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۱۰۷.    


ابوالعباس مسروق در سال ۲۹۹ ق/۹۱۲ م یا ۲۹۸ ق در بغداد وفات یافت.
[۲۶] سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۱۹۰.    
[۲۷] قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۰۰.    
[۲۸] انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۰۲.
وی در هنگام مرگ حدود ۸۴ سال داشت و در گورستان باب حرب دفن شد.
[۲۹] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۳۱۸.    
[۳۰] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۸.    


از احمد طوسی کتابی با عنوان جزء القناعة در حدیث یاد کرده‌اند.
[۳۱] ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۲۹۲.    
[۳۲] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۵۰.    
[۳۳] بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۳، ص۳۶۱.    
[۳۴] بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۶.    
سمعانی بخشی از این کتاب را نزد ابوطاهر جوسقی خوانده است.
[۳۵] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۴۱۱.    

دو بیت شعر عربی هم در بعضی مآخذ بدو نسبت داده‌اند.
[۳۶] سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۳۷.    
[۳۷] انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۰۳.
[۳۸] محمود بن عثمان، فردوس المرشدیه، ج۱، ص۲۴۱.

از ابوالعباس مسروق برخی اقوال در باب زهد و توکل و انس در طبقات و تذکره‌ها نقل شده است.

برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۳۹] عطار، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، ص۶۳۸.
[۴۰] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۳۱۸.    
[۴۱] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۵۰.    
[۴۲] ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۱۵.    
[۴۳] ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۱، ص۴۳۵.    
[۴۴] اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۱۳.    
[۴۵] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۶۶۳.
[۴۶] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۱۷۵.    
[۴۷] ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۳، ص۱۷۷.    
[۴۸] ابن‌ملقن، عمر بن علی، طبقات الاولیاء، ص۸۹.    
[۴۹] بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۵.    


(۱) ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوة، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۲) ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباددکن، ۱۳۵۷ ق.
(۳) ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
(۴) ابن‌عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق.
(۵) ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، قاهره، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
(۶) انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۷) باخرزی، یحیی، اوراد الاحباب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۸ش.
(۸) بغدادی بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون.
(۹) بغدادی بابانی، اسماعيل بن محمد، هدیة العارفین.
(۱۰) خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۵۰ق.
(۱۱) خلیفه نیشابوری، احمد بن محمد، تلخیص تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری، به کوشش بهمن کریمی، تهران، ۱۳۳۹ش.
(۱۲) ذهبی، محمد بن احمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۱۳) ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۳م.
(۱۴) سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیة، به کوشش پدرسن، لیدن، ۱۹۶۰م.
(۱۵) عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۱۶) قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریة، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
(۱۷) محمود بن عثمان، فردوس المرشدیة، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۳۳ش.
(۱۸) مروزی، منصور بن اردشیر مناقب الصوفیة، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۶۳ش.
(۱۹) هجویری، غزنوی علی بن عثمان، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۵۸ش.

۱. ↑ ابوعبدالرحمن سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ص۱۹۰.    
۲. ↑ خلیفه نیشابوری، احمد بن محمد، تلخیص تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری، ج۱، ص۱۵۶.
۳. ↑ قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۰۰.    
۴. ↑ هجویری غزنوی علی بن عثمان، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸۵.
۵. ↑ عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۵۴.
۶. ↑ ذهبی محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۵۰.    
۷. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۱۴.    
۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۸.    
۹. ↑ هجویری غزنوی، علی بن عثمان، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸۵.
۱۰. ↑ عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۵۴.
۱۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۲، ص۷۴.    
۱۲. ↑ سهمی، حمزة بن یوسف، سؤالات حمزه للدارقطنی، ص۱۵۸.    
۱۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۹۴ - ۴۹۵.    
۱۴. ↑ ابوعبدالرحمن سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ص۱۹۰.    
۱۵. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۱۳.    
۱۶. ↑ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۰۲.
۱۷. ↑ خطیب بغدادی احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۶.    
۱۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۹۴ - ۴۹۵.    
۱۹. ↑ ابن‌عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۱۵.    
۲۰. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۱۰۷.    
۲۱. ↑ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۷۴.
۲۲. ↑ باخرزی، یحیی، اوراد الاحباب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۸ش.
۲۳. ↑ مروزی، منصور بن اردشیر، مناقب الصوفیه، ج۱، ص۹۴.
۲۴. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۶.    
۲۵. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۱۰۷.    
۲۶. ↑ سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۱۹۰.    
۲۷. ↑ قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۰۰.    
۲۸. ↑ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۰۲.
۲۹. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۳۱۸.    
۳۰. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۸.    
۳۱. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۲۹۲.    
۳۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۵۰.    
۳۳. ↑ بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۳، ص۳۶۱.    
۳۴. ↑ بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۶.    
۳۵. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۴۱۱.    
۳۶. ↑ سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۳۷.    
۳۷. ↑ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۰۳.
۳۸. ↑ محمود بن عثمان، فردوس المرشدیه، ج۱، ص۲۴۱.
۳۹. ↑ عطار، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، ص۶۳۸.
۴۰. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۳۱۸.    
۴۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۵۰.    
۴۲. ↑ ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۱۵.    
۴۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۱، ص۴۳۵.    
۴۴. ↑ اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۱۳.    
۴۵. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۶۶۳.
۴۶. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۱۷۵.    
۴۷. ↑ ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۳، ص۱۷۷.    
۴۸. ↑ ابن‌ملقن، عمر بن علی، طبقات الاولیاء، ص۸۹.    
۴۹. ↑ بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۵.    


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابوالعباس مسروق»ج۵، ص۲۳۲۱.    
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۴۳، برگرفته از مقاله «احمد طوسی»


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 298 (قمری) | درگذشتگان سال 299 (قمری) | زادگان سال 214 (قمری) | عارفان بغداد قرن 3 (قمری) | علمای اسماعیلیه | محدثان اهل‌سنت قرن 3 (قمری) | مدفونان در بغداد | مشایخ صوفیه اهل‌سنت قرن 3 (قمری)
جعبه ابزار