ابن‌غازی ابوعبدالله محمد بن احمد عثمانی مکناسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن علی ابن غازی عثمانی مکناسی (۸۵۸ -۹
جمادی الاول ۹۱۹ق/۱۴۵۴-۱۳ ژوئیه ۱۵۱۳م)،
فقیه مالکی،
مورخ،
ادیب و
عالم حساب می‌باشد.
نَسَبش به بنی‌عثمان قبیله‌ای از کتامه در مکناسه الزیتون واقع در
مغرب اقصی می‌رسد.
برخی از جمله
بابا تنبکتی تاریخ تولد او را با استناد به فهرست احمد المنجور ۸۴۱ق/۱۴۳۷م نوشته‌اند، ولی ابن قاضی با اشاره به نوشته
الروض الهتون فی اخبار مکناسة الزیتون تألیف خود ابن غازی، تولدش را در ۸۵۸ق قید کرده و می‌افزاید: این تاریخ با تاریخ مندرج در
کتاب فهرست احمد المنجور مطابقت ندارد و گویا وی از آنچه در کتاب الروض الهتون... آمده، آگاهی نداشته است.
ابن غازی در مکناسة الزیتون
دیده به
جهان گشود و در همانجا پرورش یافت و به فراگرفتن
علم پرداخت.
ابن غازی در ۸۹۱ق به فاس
سفر کرد
و در آنجا با عده‌ای از استادان خود آشنا گردید و از دانشمندان و فقهایی مانند نیجی، محمد ابن قاسم قوری و ابی عبدالله صغیر
دانش آموخت
و از ادریس بن یخلف بوفرحی صنهاجی ریفی که
معاصر وی بود نیز استفاده کرد.
وی سپس به مولد خود بازگشته، چندی در میان
خویشاوندان به سر برد.
در تعبیر
حدیث و
علم رجال و شرح‌حال‌نگاری و گزارش
جنگ ها تسلط داشت و در
علم قرائت،
تفسیر،
ادب،
عروض، حساب و فرائض (تقسیم
ارث) اطلاعات گسترده‌ای داشت.
او سرآمد دانشوران
روزگار خویش بود و
عمر خود را در طلب علم و نوشتن و نشر آن گذرانید.
به
فن تدریس آشنا بود؛ مجالس قرائت
قرآن و تفسیر تشکیل می‌داد و در
ماه رمضان از
صحیح بخاری حدیث می‌گفت.
بسیاری از جویندگان
دانش از مناطق دور، در مجلس درسش حاضر می‌شدند و از وی دانش می‌آموختند که از این میان می‌توان علی بن محمد شریف تلمسانی، ابن عباس صغیر، احمد دقون، علی بن هارون، عبدالواحد
ونشریسی، عبدالرحمان بن احمد قصری فاسی، حسن بن عثمان تاملی جزولی را نام برد.
ابن غازی دارای
منطقی قوی، بیانی
شیرین و
روان،
خلقی نیکو و محضری پربار بود؛ نزد
خواص و
عوام عزت و احترام داشت و سخنورترین فرد
زمان خود بود.
ابتدا در مکناسه و پس از آن در فاس جدید مجلس
وعظ و سخنرانی داشت. سپس ضمن تدریس،
امامت و
خطابت مسجد قرویین را نیز عهده‌دار شد.
وی برای
جهاد و
مراقبت و
محافظت ثغور اسلامی بارها به مرابطه پرداخت و به همین منظور در اواخر عمر به
قصر کُتامه (شهری در
جزیرة الخضراء اندلس) رفت. در آنجا
مریض شد و به فاس بازگشت و تا پایان
عمر خود در همانجا توطن اختیار کرد.
ابن غازی پس از درگذشت در الکغادین فاس، مقابل
قبر استادش محمد قوری به
خاک سپرده شد.
هم اکنون مدفن او در فاس به «باب الحمراء»
شهرت دارد.
یکی از شاگردان وی به نام شقرون بن ابی جمعه وهرنی قصیده‌ای
زیبا و طولانی در
رثا و
سوگ او سروده است.
این آثار از ابن غازی به
چاپ رسیده است:
۱.
بُغیة الطلاّب فی شرح منیة الحُسّاب، که شرح منظومه خود ابن غازی در
علم حساب است. (فاس، ۱۳۱۷، ۱۳۱۹ق)
۲.
الروض الهتون فی اخبار مکناسة الزیتون (فاس، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م)؛ این
کتاب مهم‌ترین و سودمندترین کتاب ابن غازی است که جزیی از آن توسط هودا۱ به فرانسه ترجمه شده و در «مجله آسیایی۲» چاپ شده است.
۳.
الفهرسة المبارکة، موسوم به التعلّل برسم (رسوم) الاسناد بعد انتقال اهل المنزل و الناد که در ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م به کوشش محمد زاهی در دارالبیضاء به چاپ رسیده است.
۴.
کلیات فقهیه علی مذهب المالکیة یا کلیات فی الفقه که در فاس چاپ
سنگی شده است.
(۱) ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م.
(۲) ابن مریم محمد، البستان، به کوشش محمد بن ابی شنب، الجزائر، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م.
(۳) بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۴) حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، کویت، ۱۴۰۶ق.
(۵) زرکلی، اعلام.
(۶) کتانی محمد، فهرس الفهارس و الاثبات، فاس، ۱۳۴۷ق.
(۷) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۸) گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
(۹) مخلوف محمد، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق.
(۱۰) منصور عبدالحفیظ، فهرس المخطوطات المکتبة الاحمدیة بتونس، بیروت، ۱۳۸۸ق.
(۱۱) وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، تونس، ۱۹۷۰م.
دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابن‌غازی» ج۴، ص۱۵۶۲.
