• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌رومان ابوروح یزید بن رومان اسدی قرشی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن رومان، ابو روح یزید بن رومان اسدی قرشی (د ۱۳۰ق/ ۷۴۸م)، از قاریان مدینه و راویان سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می باشد.


وی از موالی آل زبیر بود.
[۱] ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۴، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
[۲] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۰-۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
[۳] طبری، المنتخب من ذیل المذیّل، ج۱، ص۶۴۸، جلد یازدهم تاریخ طبری.
اگرچه غالب متقدمین چون ابن سعد،
[۴] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۰-۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
خلیفه
[۵] خلیفة بن خیّاط، الطبقات، ج۲، ص۶۵۰، به کوشش سهیل زکّار، دمشق، ۱۹۶۶م.
، ابن حبان،
[۶] ابن حبان محمد، الثقات، ج۵، ص۵۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
طبری ،
[۷] طبری، المنتخب من ذیل المذیّل، ج۱، ص۶۴۸، جلد یازدهم تاریخ طبری.
ترمذی ، دانی و دیگران
[۸] مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
[۹] ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
وفات او را در ۱۳۰ق گفته اند، ولی متأخرین ۱۲۰ق را ترجیح داده اند
[۱۰] ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
[۱۱] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۸۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.
و در برخی منابع ۱۲۹قمری نیز ذکر شده است.
[۱۲] ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
[۱۳] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۸۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.


ابن رومان از فقهای مدینه نیز به شمار می‌رفته است، ولی چیزی از فقه او دانسته نیست و دانش او در قرائت بر فقهش غالب بوده است.
[۱۴] ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
او قرائت را به طریق عرض از عبدالله بن عیاش بن ابی ربیعه فرا گرفت.
[۱۵] ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.

اینکه او چنان‌که در برخی منابع آمده از ابن عباس ، ابوهریره ، ابواُمامه و دیگر صحابه قرائت آموخته باشد، توسط متأخرین مورد تردید قرار گرفته است.
[۱۶] ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۷] اندرابی احمد، قراءات القراء المعروفین، ج۱، ص۶۱، به کوشش احمد نصیف الجنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۵۶م.
[۱۸] ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۲، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
[۱۹] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۸۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.

با آن‌که ابن رومان از قاریان مدینه بود،
[۲۰] ابن حبان محمد، مشاهیر علماء الامصار، ج۱، ص۱۳۵، به کوشش م فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۵۹م.
ولی نه تنها قرائت او همچون مدنیان معاصرش، ابوجعفر از قاریان دهگانه و ابن مُحَیصن از قاریان چهارده گانه ، رواج نیافت، بلکه حتی از نظر کثرت نقل در میان قرائات شاذ در ردیف برخی دیگر از قاریان معاصر مدینه چون شیبة بن نصاح نیز قرار نگرفت، چنانکه به عنوان نمونه، ابن خالویه
[۲۱] ابن خالویه حسین، مختصر فی شواذّ القرآن، ج۱، ص۱۴۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
تنها در یک موضع از کل قرآن به نقل قرائت او پرداخته است.

۲.۱ - خصوصیات قرائت

اگر بخواهیم با اطلاعات اندک موجود درباره خصوصیات قرائت ابن رومان سخن بگوییم، باید گفت نظر به این‌که او قرائت را عمدتاً از یک استاد فرا گرفته و از طرف دیگر این‌که در قرائت آن دوره مدینه استحسانات نحوی جایگاهی نداشته، می توان قرائت او را با احتساب برخی خطاهای انتقال، همان قرائت استادش ابن عیاش دانست. احتمالاً عامل متروک شدن روایت ابن رومان را باید ضعف در روایت از او دانست، بدین معنی که راویانی نداشته که در هر طبقه قرائت او را بدون خلط با قرائت دیگران و بدون اجتهاد روایت کنند.

۲.۲ - جایگاه قرائت

به هر حال قدر مسلم این است که دو تن از قاریان هفتگانه، نافع مدنی و ابوعمر بصری از ابن رومان قرائت آموخته اند
[۲۲] ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۲۳] ابن مهران احمد، المبسوط، ج۱، ص۱۹، به کوشش سبیع حمزه الحاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۶م.
[۲۴] دانی عثمان، التیسیر، ج۱، ص۸، به کوشش اوتو پرتزل، استانبول، ۱۹۳۰م.
و این نه تنها مقبولیت قرائت ابن رومان در آن عصر را نشان می‌دهد، بلکه ابن رومان را به عنوان یکی از حلقه های مهم اتصال در قرائت مطرح می‌کند.

یکی از ابعاد بارز شخصیت ابن رومان نقش او را در روایت سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است
[۲۵] طبری، تاریخ، ج۱۱، ص۶۴۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
جمعی از بزرگ ‌ترین مورخان و مؤلفان سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) چون ابن اسحاق، واقدی ، مداینی، بلاذری و طبری از روایات ابن رومان به وفور استفاده کرده اند
[۲۶] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۵۶، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
[۲۷] ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۱۹۰به نقل از ابن اسحاق، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
[۲۸] بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۵۶، ج ۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
[۲۹] طبری، تاریخ، ج۲، ص۴۱۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
[۳۰] ابن حجر عسقلانی احمد، الاصابة، ج۱، ص۵۳ به نقل از مداینی، قاهره، ۱۳۲۸ق.
[۳۱] خلیفة بن خیّاط، التاریخ، ج۱، ص۵۱، به کوشش سهیل زکّار، دمشق، ۱۹۶۶م.
[۳۲] مقدسی مطهر، البده و التاریخ، ج۴، ص۱۰۷، به کوشش کلمان هوار، پاریس، ۱۹۰۷م.


بخش قابل توجهی از روایات ابن رومان در سیره یا با عبارت «عن عروة» از عروة بن زبیر نقل شده
[۳۳] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۵۶، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
و یا اصولاً ابن رومان مطلب را بدون ذکر سند آن نقل کرده است که از روش های شناخته شده اهل سیره است.
در مورد روایت او از عروه باید عنایت داشت که عبارت او ابداً تصریح ندارد که این روایت مستقیم بوده باشد، ولی ظاهراً بخاری و مسلم آن را مستقیم می‌دانسته اند.
[۳۴] ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.

تصریح ابن رومان در برخی اسناد
[۳۵] واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۵۶۹، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
با عبارت «حدثنی انس بن مالک» را می‌توان دلیل بر استماع مستقیم او از انس بن مالک صحابی دانست.
از دیگر مشایخی که برای او ذکر کرده اند، می توان از عبدالله بن عروة بن زبیر ، عبیدالله و سالم پسران عبدالله بن عمر نام برد.
[۳۶] ابن حبان محمد، الثقات، ج۷، ص۶۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
[۳۷] مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).


در میان راویان او می‌توان از محمد بن اسحاق ،
[۳۸] ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۴، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
محمد بن صالح
[۳۹] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۵۸، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
مالک بن انس ،
[۴۰] مالک بن انس، الموطّأ، ج۱، ص۸۱، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
صالح بن خوّات
[۴۱] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۸۴، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
و مصعب بن ثابت زبیری
[۴۲] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۸۱، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
نام برد.
[۴۳] ابن ابی حاتم عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۳۶۰ برای اطلاع از دیگر راویان واقدی، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۳م.
[۴۴] ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
[۴۵] مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).

محمد بن مسلم بن شهاب زهری هم راوی و هم شیخ ابن رومان بوده است.
[۴۶] مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).

روایات ابن رومان در کتب حدیث نیز مطرح بود و حتی احادیث متعددی از او در صحیحین بخاری و مسلم وارد شده است.
[۴۷] ابن منجویه احمد، رجال صحیح مسلم، ج۲، ص۳۵۷، به کوشش عبدالله اللیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
[۴۸] ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
[۴۹] ونسینک آرنت یان، المعجم الفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ج۸، ص۲۹۴، استانبول، ۱۹۸۸م.
[۵۰] فهارس مصنّف عبدالرزاق بن همّام صنعانی، بیروت، ج۱، ص۶۵۹ برای دیگر کتب حدیث، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
[۵۱] مالک بن انس، الموطّأ، ج۱، ص۸، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
[۵۲] حاکم نیشابوری محمد، المستدرک، ج۳، ص۲۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
[۵۳] بیهقی احمد، السنن الکبری، ج۹، ص۹۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
[۵۴] مفید محمد، الاختصاص، ج۱، ص۱۱۶-۱۲۰، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامة المدرسین.


ابن سعد
[۵۵] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
ابن رومان را عالمی کثیر الحدیث شمرده است. جمعی از علمای رجال از جمله ابن معین،
[۵۶] ابن شاهین عمر، تاریخ اسماء الثقات، ج۱، ص۳۵۲، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
ابن سعد،
[۵۷] مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
[۵۸] ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۲، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
[۵۹] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
نسایی ،
[۶۰] مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
طبری
[۶۱] طبری، تاریخ، ج۱۱، ص۶۴۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
و ابن حبان
[۶۲] ابن حبان محمد، الثقات، ج۵، ص۵۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
[۶۳] ابن حبان محمد، الثقات، ج۷، ص۶۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
او را توثیق کرده، و بخاری و مسلم حدیث او را صحیح دانسته اند.
[۶۴] دارقطنی علی، ذکر اسماء التابعین، ج۲، ص۲۸۶، به کوشش بوران الصناوی و کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
[۶۵] ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.


(۱) ابن ابی حاتم عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۳م.
(۲) ابن جزری محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.
(۳) ابن حبان محمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
(۴) ابن حبان محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش م فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۵۹م.
(۵) ابن حجر عسقلانی احمد، الاصابة، قاهره، ۱۳۲۸ق.
(۶) ابن خالویه حسین، مختصر فی شواذّ القرآن، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
(۷) ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۸) ابن شاهین عمر، تاریخ اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
(۹) ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
(۱۰) ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
(۱۱) ابن منجویه احمد، رجال صحیح مسلم، به کوشش عبدالله اللیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
(۱۲) ابن مهران احمد، المبسوط، به کوشش سبیع حمزه الحاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۶م.
(۱۳) ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
(۱۴) اندرابی احمد، قراءات القراء المعروفین، به کوشش احمد نصیف الجنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۵۶م.
(۱۵) بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج ۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
(۱۶) بیهقی احمد، السنن الکبری، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
(۱۷) حاکم نیشابوری محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
(۱۸) خلیفة بن خیّاط، التاریخ، به کوشش سهیل زکّار، دمشق، ۱۹۶۶م.
(۱۹) خلیفة بن خیّاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکّار، دمشق، ۱۹۶۶م.
(۲۰) دارقطنی علی، ذکر اسماء التابعین، به کوشش بوران الصناوی و کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
(۲۱) دانی عثمان، التیسیر، به کوشش اوتو پرتزل، استانبول، ۱۹۳۰م.
(۲۲) ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
(۲۳) طبری، تاریخ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
(۲۴) طبری، المنتخب من ذیل المذیّل، جلد یازدهم تاریخ طبری.
(۲۵) فهارس مصنّف عبدالرزاق بن همّام صنعانی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
(۲۶) مالک بن انس، الموطّأ، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
(۲۷) مزّی یوسف، تهذیب الکمال، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
(۲۸) مفید محمد، الاختصاص، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامة المدرسین.
(۲۹) مقدسی مطهر، البده و التاریخ، به کوشش کلمان هوار، پاریس، ۱۹۰۷م.
(۳۰) واقدی محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
(۳۱) ونسینک آرنت یان، المعجم الفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، استانبول، ۱۹۸۸م.

۱. ↑ ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۴، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
۲. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۰-۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۳. ↑ طبری، المنتخب من ذیل المذیّل، ج۱، ص۶۴۸، جلد یازدهم تاریخ طبری.
۴. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۰-۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۵. ↑ خلیفة بن خیّاط، الطبقات، ج۲، ص۶۵۰، به کوشش سهیل زکّار، دمشق، ۱۹۶۶م.
۶. ↑ ابن حبان محمد، الثقات، ج۵، ص۵۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
۷. ↑ طبری، المنتخب من ذیل المذیّل، ج۱، ص۶۴۸، جلد یازدهم تاریخ طبری.
۸. ↑ مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
۹. ↑ ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
۱۰. ↑ ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
۱۱. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۸۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.
۱۲. ↑ ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
۱۳. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۸۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.
۱۴. ↑ ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۵. ↑ ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۶. ↑ ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۷. ↑ اندرابی احمد، قراءات القراء المعروفین، ج۱، ص۶۱، به کوشش احمد نصیف الجنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۵۶م.
۱۸. ↑ ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۲، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
۱۹. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۸۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق ۱۹۳۲م.
۲۰. ↑ ابن حبان محمد، مشاهیر علماء الامصار، ج۱، ص۱۳۵، به کوشش م فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۵۹م.
۲۱. ↑ ابن خالویه حسین، مختصر فی شواذّ القرآن، ج۱، ص۱۴۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
۲۲. ↑ ابن مجاهد ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۲۳. ↑ ابن مهران احمد، المبسوط، ج۱، ص۱۹، به کوشش سبیع حمزه الحاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۶م.
۲۴. ↑ دانی عثمان، التیسیر، ج۱، ص۸، به کوشش اوتو پرتزل، استانبول، ۱۹۳۰م.
۲۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۱۱، ص۶۴۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
۲۶. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۵۶، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۷. ↑ ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۱۹۰به نقل از ابن اسحاق، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
۲۸. ↑ بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۵۶، ج ۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۲۹. ↑ طبری، تاریخ، ج۲، ص۴۱۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
۳۰. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، الاصابة، ج۱، ص۵۳ به نقل از مداینی، قاهره، ۱۳۲۸ق.
۳۱. ↑ خلیفة بن خیّاط، التاریخ، ج۱، ص۵۱، به کوشش سهیل زکّار، دمشق، ۱۹۶۶م.
۳۲. ↑ مقدسی مطهر، البده و التاریخ، ج۴، ص۱۰۷، به کوشش کلمان هوار، پاریس، ۱۹۰۷م.
۳۳. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۵۶، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
۳۴. ↑ ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
۳۵. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۵۶۹، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
۳۶. ↑ ابن حبان محمد، الثقات، ج۷، ص۶۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
۳۷. ↑ مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
۳۸. ↑ ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۴، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
۳۹. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۵۸، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
۴۰. ↑ مالک بن انس، الموطّأ، ج۱، ص۸۱، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
۴۱. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۸۴، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
۴۲. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۸۱، به کوشش مارسدن جونس، لندن، ۱۹۶۶م.
۴۳. ↑ ابن ابی حاتم عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۳۶۰ برای اطلاع از دیگر راویان واقدی، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۳م.
۴۴. ↑ ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
۴۵. ↑ مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
۴۶. ↑ مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
۴۷. ↑ ابن منجویه احمد، رجال صحیح مسلم، ج۲، ص۳۵۷، به کوشش عبدالله اللیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
۴۸. ↑ ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
۴۹. ↑ ونسینک آرنت یان، المعجم الفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ج۸، ص۲۹۴، استانبول، ۱۹۸۸م.
۵۰. ↑ فهارس مصنّف عبدالرزاق بن همّام صنعانی، بیروت، ج۱، ص۶۵۹ برای دیگر کتب حدیث، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
۵۱. ↑ مالک بن انس، الموطّأ، ج۱، ص۸، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
۵۲. ↑ حاکم نیشابوری محمد، المستدرک، ج۳، ص۲۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
۵۳. ↑ بیهقی احمد، السنن الکبری، ج۹، ص۹۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
۵۴. ↑ مفید محمد، الاختصاص، ج۱، ص۱۱۶-۱۲۰، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامة المدرسین.
۵۵. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۵۶. ↑ ابن شاهین عمر، تاریخ اسماء الثقات، ج۱، ص۳۵۲، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
۵۷. ↑ مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
۵۸. ↑ ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۶۲، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
۵۹. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۱، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۶۰. ↑ مزّی یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۰۶، نسخة خطی احمد ثالث (شم ۲۰/۲۸۴۸).
۶۱. ↑ طبری، تاریخ، ج۱۱، ص۶۴۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۰۱۹۶۸م.
۶۲. ↑ ابن حبان محمد، الثقات، ج۵، ص۵۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
۶۳. ↑ ابن حبان محمد، الثقات، ج۷، ص۶۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹-۱۴۰۱ق/ ۱۹۷۹- ۱۹۸۱م.
۶۴. ↑ دارقطنی علی، ذکر اسماء التابعین، ج۲، ص۲۸۶، به کوشش بوران الصناوی و کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
۶۵. ↑ ابن قیسرانی محمد، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌رومان»، ج۳، ص۱۲۵۴.    


رده‌های این صفحه : حدیث شناسی | رجال | قاریان مدینه | محدثین اهل سنت
جعبه ابزار