• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن نطّاح

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: ابن نطاح (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی).

اِبْنِ نَطّاح، ابوعبدالله محمد بن صالح بن مهران نطاحی بصری (د ۲۵۲ق/۸۶۶م)، محدث، نسب‌شناس و مورخ می‌باشد.


برخی کنیۀ او را ابوجعفر
[۱] خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
و ابوحصون هاشمی و ابوالتیّاح
[۲] ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۶۹۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
نیز گفته‌اند.

شهرت وی به ابن نطاح به دلیل انتساب او به نیایش نطّاح است.
[۳] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۳، ص۱۳۵، به کوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
او از موالی بنی هاشم بود
[۴] خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
و از این‌رو به هاشمی نیز شهرت داشت.

وی در بصره زاده شد و احتمالاً در همان‌جا رشد و پرورش یافت و آنگاه به بغداد سفر کرد.
[۵] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۳، ص۱۳۵، به کوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.


مهم‌ترین مشایخ روایی او عبارتند از: ابوالحسن علی بن محمد مدائنی، حسن بن میمون نصری، ابوعبیده معمر بن مثنّی و محمد بن عمر واقدی
[۶] ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ۱، ص۲۷۸، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۷] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۲۰.
[۸] خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۹] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۳۲۰، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۱۰] روزنتال، فرانتس، التاریخ عندالمسلمین، ج۱، ص۱۲۸، ترجمۀ صالح العلی، به کوشش محمد توفیق حسین، بغداد، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
ابن نطاح محدث معتبری بود و از بسیاری از راویان سدۀ ۲ق/۸م چون ابوعاصم، محمد بن عبدالله
[۱۱] ابن حبان، محمد، الثقات، ج۱، ص۱۲۵، حیدرآیاد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و از معتمر بن سلیمان و معاصرانش
[۱۲] ابن مستوفی، مبارک بن احمد، تاریخ اربل، ج۲، ص۵۴۷، به کوشش سامی بن سید خماس صقار، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
و دیگران حدیث نقل کرده است، ابن حبان از طریق عمرو بن محمد همدانی از او روایت کرده و او را از ثقات دانسته است،
[۱۳] ابن حبان، محمد، الثقات، ج۱، ص۱۲۵، حیدرآیاد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
در عین حال بیشترین شهرت و اعتبار او در تاریخ‌نگاری است.

آثار یافت نشدۀ ابن نطاح از این قرارند:
افخاذ العرب؛ انساب ازد عمان؛ البیوتات؛ الرد علی ابی عبیدﺓ فی کتاب الدیباج؛ الدوله العباسیه و مقتل زید بن علی (علیه‌السلام).
[۱۴] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۲۰.
ابوالفرج در الاغانی بخش‌هایی از آثار او را آورده است.
[۱۵] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۱(۲)، ص۱۴۶، ترجمۀ محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق.

مهم‌ترین اثر وی، الدولة العباسیه است که دربارۀ دولت عباسیان نگاشته است، خطیب بغدادی این اثر را نخستین تألیف در تاریخ عباسیان می‌شمارد،
[۱۶] خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
در حالی که ابن ندیم
[۱۷] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۱۵.
در بیان احوال مدائنی، استاد ابن نطاح، آورده است که وی دربارۀ خلافت سفّاح، منصور، مهدی، هادی، هارون و امین کتابی پرداخته است. روزنتال
[۱۸] روزنتال، فرانتس، التاریخ عندالمسلمین، ج۱، ص۱۲۸، ترجمۀ صالح العلی، به کوشش محمد توفیق حسین، بغداد، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
نیز احتمال می‌دهد که کتاب ابن نطاح پیراستۀ کتاب استادش حسن بن میمون و یا ذیلی بر آن باشد.
به هر حال کتاب ابن نطاح یکی از چند کتاب نخستین و مهم در تاریخ خلفای عباسی بوده و نوشته‌های او به علت شهرت وی به امانت در نقل، اعتبار بیشتری داشته است.

چیزی که شگفت می‌نماید این است که این اثر چندان مورد توجه و یا مورد بهره‌برداری مورخان معاصر ابن نطاح و تاریخ‌نگاران بعدی قرار نگرفته است، فقط طبری گاه
[۱۹] طبری، تاریخ، ج۷، ص۶۱۷-۶۱۸.
از روایات او سودجسته و مسعودی،
[۲۰] مسعودی، مروج الذهب، ج۱، ص۲۲، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق.
نیز از اثر وی یاد کرده است، تاریخ‌نگاران متأخر نیز غالباً، شاید به دلیل دسترسی نداشتن به تالیفات او به یاد و آثارش بسنده کرده‌اند، با این‌همه کسان دیگری چون احمد بن علی خزاز، بشر بن موسی اسدی، احمد بن قاسم بن مساور جوهری، هیثم بن خلف دوری، به آثار او استناد جسته‌اند.
[۲۱] خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷-۳۵۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۲۲] ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۶۹۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۲۳] ذهبی، محمدبن احمد، المغنی فی الضعفاء، ج۲، ص۵۹۲، به کوشش نورالدین عتر، دمشق، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۲۴] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۳۲۰، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.


(۱) ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآیاد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۲) ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
(۳) ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۴) ابن مستوفی، مبارک بن احمد، تاریخ اربل، به کوشش سامی بن سید خماس صقار، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۵) ابن ندیم، الفهرست.
(۶) خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
(۷) ذهبی، محمدبن احمد، المغنی فی الضعفاء، به کوشش نورالدین عتر، دمشق، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۸) روزنتال، فرانتس، التاریخ عندالمسلمین، ترجمۀ صالح العلی، به کوشش محمد توفیق حسین، بغداد، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
(۹) سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ترجمۀ محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق.
(۱۰) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۱۱) طبری، تاریخ.
(۱۲) مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۱۳) مسعودی، مروج الذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق.

۱. ↑ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۶۹۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۳. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۳، ص۱۳۵، به کوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۴. ↑ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۵. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۳، ص۱۳۵، به کوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۶. ↑ ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ۱، ص۲۷۸، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۷. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۲۰.
۸. ↑ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۹. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۳۲۰، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۱۰. ↑ روزنتال، فرانتس، التاریخ عندالمسلمین، ج۱، ص۱۲۸، ترجمۀ صالح العلی، به کوشش محمد توفیق حسین، بغداد، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
۱۱. ↑ ابن حبان، محمد، الثقات، ج۱، ص۱۲۵، حیدرآیاد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۲. ↑ ابن مستوفی، مبارک بن احمد، تاریخ اربل، ج۲، ص۵۴۷، به کوشش سامی بن سید خماس صقار، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
۱۳. ↑ ابن حبان، محمد، الثقات، ج۱، ص۱۲۵، حیدرآیاد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۴. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۲۰.
۱۵. ↑ سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۱(۲)، ص۱۴۶، ترجمۀ محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق.
۱۶. ↑ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱۷. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۱۵.
۱۸. ↑ روزنتال، فرانتس، التاریخ عندالمسلمین، ج۱، ص۱۲۸، ترجمۀ صالح العلی، به کوشش محمد توفیق حسین، بغداد، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
۱۹. ↑ طبری، تاریخ، ج۷، ص۶۱۷-۶۱۸.
۲۰. ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۱، ص۲۲، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق.
۲۱. ↑ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۵۷-۳۵۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۲۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۶۹۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۲۳. ↑ ذهبی، محمدبن احمد، المغنی فی الضعفاء، ج۲، ص۵۹۲، به کوشش نورالدین عتر، دمشق، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۲۴. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۳۲۰، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن نطاح»، ج۵، ص۱۸۶۴.    


رده‌های این صفحه : تراجم | محدثین اهل سنت | مورخین
جعبه ابزار