• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن سمّاک

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دیگر کاربردها: ابن سماک.

اِبْن‌ِ سَمّاک‌، ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبیح‌ عجلی‌ کوفی‌ (د ۱۸۳ق‌/ ۷۹۹م)، فقیه‌، محدث‌ و زاهد می‌باشد.


علت‌ شهرت‌ وی‌ به‌ ابن‌ سماک‌ این‌ بود که‌ جدش‌ ماهی‌ فروش‌ بوده‌
[۱] زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
و به‌ احتمالی‌ دیگر خود وی‌ به‌ ماهی‌ فروشی‌ اشتغال‌ داشته‌ است.
[۲] ابن‌ اثیر، علی‌، اللباب‌، ج۱، ص۵۵۹، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/۱۹۳۸م.


از تاریخ‌ تولد و زندگی‌ ابن‌ سماک‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. همین‌ اندازه‌ گفته‌ شده‌ است‌ که‌ وی‌ در کوفه‌ می‌زیسته‌ و مولای‌ بنی‌ عجل‌ بوده‌
[۳] زبیدی‌، تاج‌ العروس‌ ج۷، ص۱۴۵.
و فقط یک‌ بار در روزگار هارون‌الرشید (۱۴۸-۱۹۳ق‌/۷۶۵-۸۰۹م‌) به‌ بغداد آمده‌ و پس‌ از چندی‌ به‌ کوفه‌ بازگشته‌ و در همان‌جا درگذشته‌ است‌.
[۴] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
وی‌ با هارون‌ دیدارهایی‌ داشته‌ و او را موعظه‌ کرده‌ است.
[۵] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۲، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.


عطار نیشابوری‌ او را صاحب‌ کرامات‌ و در عین‌ حال‌ امام‌ و در وعظ چیره‌دست‌ دانسته‌ است
[۶] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
[۷] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
و به‌ همین‌ سبب‌ به‌ «واعظ» شهرت‌ یافته‌ و ذهبی‌ او را حتی‌ «سید الوعّاظ» خوانده‌ است‌.
[۸] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۸، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
سخنانی‌ که‌ از ابن‌ سَمّاک‌ موجود است‌، غالباً در زمینه بیداری‌ اخلاقی‌ و احتراز از دنیاگرایی‌ و دلبستگی‌ شدید به‌ زهد است‌.
[۹] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۰۴-۲۱۷، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .


ابن‌ سَماک‌ از کسانی‌ چون‌ سری‌ بن‌ یحیی‌، عوّام‌ بن‌ حَوْشب‌، علاء بن‌ منهال‌ غنوی‌، سفیان‌ثوری‌، ابوطالب‌ قاص‌
[۱۰] ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
هشام‌ بن‌ عروه، سلیمان‌ بن‌ مهران‌ معروف‌ به‌ اعمش‌، عائذ بن‌ نُسَیْر، یزید ابن‌ ابی‌ زیاد،
[۱۱] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۸-۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
اسماعیل‌ بن‌ ابی‌ خالد
[۱۲] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م.
حدیث‌ نقل‌ کرده‌ است‌، که‌ به‌ گفته ابونعیم‌ اصفهانی‌ چند تن‌ از آنان‌ از تابعین‌ بوده‌اند.
[۱۳] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .


برخی‌ از راویان‌ مشهور سده ۲ و ۳ق‌/۸ و ۹م‌ نیز از او حدیث‌ نقل‌ کرده‌اند که‌ بنام‌ترین‌ آنان‌ عبارتند از: احمد بن‌ حنبل‌، جمر بن‌ فرقد، هیثم‌ ابن‌ جمّاز، یحیی‌ بن‌ یحیی‌ نیشابوری‌، ابراهیم‌ بن‌ موسی‌، علاء بن‌ عمرو حنفی‌، عمر بن‌ حفص‌ بن‌ غیاث‌
[۱۴] ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰،حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
، احمد و حسین‌ پسران‌ علی‌ جُعفی‌،
[۱۵] زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
عبدالله‌ بن‌ صالح‌ عجلی‌، یحیی‌ بن‌ ایوب‌ مقابری‌،
[۱۶] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ نُمَیْر
[۱۷] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌ .
و محمد بن‌ آدم‌ مصیصی‌.
[۱۸] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
چنانکه‌ از گفته عطارنیشابوری‌ برمی‌آید معروف‌ کرخی‌ (د ۲۰۰ق‌/۸۱۶م) که‌ از زاهدان‌ بنام‌ است‌، در کوفه‌ از مواعظ ابن‌ سَماک‌ بهره‌ برده‌ است.
[۱۹] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
[۲۰] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.


با اینکه‌ تمام‌ منابع‌ احوال‌ ابن‌ سماک‌ از ایمان‌ و زهد و تقوای‌ وی‌ یاد کرده‌اند، اما از نظر وثاقت‌ وضعیت‌ روشنی‌ ندارد و به‌ گفته ذهبی‌
[۲۱] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
هیچ‌ حدیثی‌ از او در « صحاح‌ سته‌ » نیامده‌ است‌. با این‌همه‌ابن‌ حبان‌
[۲۲] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
او را ثقه‌ دانسته‌ و خطیب‌ بغدادی‌
[۲۳] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
به‌ نقل‌ از ابن‌ نُمیر از طرفی‌ او را صدوق‌ خوانده‌ و از طرف‌ دیگر از قول‌ همو اظهار داشته‌ است‌ که‌ ابن‌ سَماک‌ از ضعفا نیز روایت‌ می‌کرده‌ و احتمالاً به‌ همین‌ علت‌ ابن‌ جوزی‌
[۲۴] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروکین‌، ج۲، ص۱۷۰، به‌ کوشش‌ ابوالفداء قاضی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م.
به‌ نقل‌ از ابن‌ نمیر حدیث‌ وی‌ را ضعیف‌ شمرده‌ است.

(۱) ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
(۲) ابن‌ اثیر، علی‌، اللباب‌، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/۱۹۳۸م.
(۳) ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ ابوالفداء قاضی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م.
(۴) ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
(۵) ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م.
(۶) خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
(۷) ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
(۸) زبیدی‌، تاج‌ العروس.
(۹) عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.

۱. ↑ زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
۲. ↑ ابن‌ اثیر، علی‌، اللباب‌، ج۱، ص۵۵۹، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/۱۹۳۸م.
۳. ↑ زبیدی‌، تاج‌ العروس‌ ج۷، ص۱۴۵.
۴. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۵. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۲، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۶. ↑ عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۷. ↑ عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۸. ↑ ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۸، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۹. ↑ ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۰۴-۲۱۷، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .
۱۰. ↑ ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
۱۱. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۸-۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۱۲. ↑ ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م.
۱۳. ↑ ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .
۱۴. ↑ ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰،حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
۱۵. ↑ زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
۱۶. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۱۷. ↑ ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌ .
۱۸. ↑ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
۱۹. ↑ عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۲۰. ↑ عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۲۱. ↑ ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۲۲. ↑ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
۲۳. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۲۴. ↑ ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروکین‌، ج۲، ص۱۷۰، به‌ کوشش‌ ابوالفداء قاضی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالعباس ابن‌سماک»، ج۳، ص۱۳۲۹.    


رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | علمای قرن دوم | محدثین اهل سنت
جعبه ابزار