ابن سماعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن سماعة بن عبیدالله تمیمی (
۱۳۰-
۲۳۳ق)، مشهور به ابن سماعه،
قاضی محدث و
فقیه حنفی مذهب قرن دوم هجری قمری در
بغداد بود.
ابوعبدالله
محمد بن سماعة
بن عبیدالله تمیمی کوفی، مشهور به ابن سماعه، قاضی محدث و فقیه حنفی، و متولد سال ۱۳۰ق بود.
کنیه وی را
وکیع، ابوالاصبغ ضبط کرده است.
مشایخ وی در حدیث عبارت‌اند از:
لیث بن سعد،
مسیب بن شریک،
معلّی بن خالد رازی ّ
ابویوسف قاضی و
محمد بن حسن شیبانی.
از ابویوسف قاضی و
محمد بن حسن شیبانی که از شاگردان برجسته
ابوحنیفه بوده‌اند،
فقه آموخته است.
او در مذهب حنفی تا آنجا پیش رفت که برخی او را از برجستگان
اصحاب رای و صاحب اختیارات در مذهب و روایات دانسته‌اند.
از شاگردان و راویان وی
حسن بن محمد بن عنبر وشّاء و
محمد بن عمران ضبّی را می‌توان یاد کرد.
مزّی به نقل از
صیمری، ابن سماعه را از حافظان و
ثقه دانسته است.
ابن سماعه در سال
۱۹۲ق پس از مرگ یوسف، فرزند استادش ابویوسف، از سوی
هارون الرشید (
خلافت ۱۷۰-
۱۹۳ق) عهده‌دار قضاوت جانب غربی بغداد شد و در این سمت باقی بود تا اینکه در اثر ضعف بینایی، توسط
مامون (
خلافت ۱۱۸-
۱۹۸ق) عزل گردید.
وی با اینکه دارای مناصب مهم رسمی بود، صوفیانه می‌زیست و گفته‌اند که روزانه دویست رکعت
نماز می‌گزارده است.
ابن سماعه با اینکه به سبب ضعف چشم از سمت قضا برکنار شده بود، اما
مسعودی می‌نویسد که این فقیه معمّر در اواخر عمر صحت جسم، عقل و حواس داشته و افعال جوانان را انجام می‌داده و
اسب‌سواری هم می‌کرده است.
وی دارای تالیفاتی نیکو در فقه بوده که از آن جمله است: نوادر المسائل
ادب القاضی المحاضر و السجلات
و مختصر الاکتساب فی الرزق المستطاب.
ابن سماعة در نهایت به سال ۲۳۳
یا
۲۳۶ق در بغداد از دنیا رفت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۷۸-۶۷۹، برگرفته از مقاله «
محمد تمیمی».
