• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن احمر ضیاءالدین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ اِخْوَه‌، یا اِبْن‌ اُخُوَّه‌، ضیاءالدین‌ محمد بن‌ محمد بن‌ احمد بن‌ ابی‌ زید قرشی‌ (۶۴۸ -۷۲۹ق‌/۱۲۵۰-۱۳۲۹م‌)، فقیه ‌ و محدّث‌ شافعی است‌.



در مورد کنیه وی‌، اگر چه‌ این‌ کنیه‌ پیش‌ از او نیز سابقه‌ داشته‌،
[۱] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۹۴.
[۲] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۴۰۲.
به‌ جهت‌ عدم‌ حرکت‌ گذاری‌، نحوه تلفظ در متون‌ روشن‌ نیست‌. مستشرقانی‌ که‌ از دهه ۴۰ قرن ‌ حاضر به‌ شرح‌ احوال‌ ابن‌ اخوه‌ پرداخته‌اند، در تلفظ کنیه وی‌ اختلاف‌ کرده‌اند، ابتدا لوی‌ و به‌ دنبال‌ او گودفروا آن‌ را با تردید به‌ شکل‌ «ابن‌ الاُخُوّة» ( پسر برادری ‌) و بروکلمان‌، آن‌ را بدون‌ تردید به‌ شکل‌ «ابن‌ الاِخْوَة» (پسر برادران‌) ثبت‌ کرده‌اند و مدرک‌ قاطعی‌ برای‌ ترجیح‌ یکی‌ از این‌ دو احتمال‌ در دست‌ نیست‌.


وی‌ از خاندانی‌ اهل‌ دانش ‌ بود
[۳] احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۴۳۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
و نسب ‌ قرشی‌ داشت‌.
[۴] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۳، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
اینکه‌ وی‌ توضیحات‌ دقیق‌ و مفصلی‌ در مورد اختلاف‌ کمیت‌ واحد رطل‌ در شهرهای‌ مختلف‌ مصر آورده‌، بی‌آنکه‌ اطلاع‌ مشابهی‌ درباره سایر کشورهای‌ اسلامی ‌ در کتاب‌ خود
[۵] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۸۱، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
بیاورد و نیز اقتصار ابن‌ اخوه‌ بر ذکر کیل ‌ مصری‌
[۶] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۰۹، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
این‌ احتمال‌ را تقویت‌ می‌کند که‌ وی‌ مصری‌ بوده‌ است‌. بر این‌ دو قرینه‌، استماع‌ وی‌ از رشید عطار را نیز باید افزود.
[۷] احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۴۳۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
شاید لوی‌ نیز بر پایه همین‌ قراین‌ وی‌ را مصری‌ دانسته‌ باشد.


ابن‌ اخوه‌ در مقدمه کتاب‌ خود
[۸] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۳، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
تصریح‌ کرده‌ که‌ در فروع پیرو فقه شافعی‌ و در اصولاشعری ‌ بوده‌ است‌. ابن‌ حجر
[۹] احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۴۳۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
به‌ نقل‌ از ابن‌ رافع‌ ضمن‌ محدث‌ شمردن‌ ابن‌ اخوه‌ متذکر شده‌ که‌ وی‌ صحیح‌ مسلم ‌ را از رشیدالدین‌ (يحيى‌ بن‌ على‌) عطار و ابومُضَرْ استماع‌ کرده‌ است‌.


با توجه‌ به‌ سالتولد ابن‌ اخوه‌ و وفات ‌ رشید عطار در ۶۶۲ق‌/۱۲۶۴م‌
[۱۰] موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۲، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۵ق‌/۱۹۵۵م‌.
وی‌ پیش‌ از ۱۴ سالگی‌ به‌ تحصیل‌ حدیث ‌ پرداخته‌ است‌. دو مورد حدیث‌ مسند منقول
[۱۱] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۵۷، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
[۱۲] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
به‌ نقل‌ از بخاری ‌ و مسلم ‌ در مقایسه‌ با اصل‌ آن‌ در صحیح‌ بخاری
[۱۳] محمد بخاری‌، الصحیح‌، ج۴، ص۳۱۵، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/ ۱۹۸۶م‌.
[۱۴] محمد بخاری‌، الصحیح‌، ج۸، ص۳۸۰، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/ ۱۹۸۶م‌.
و صحیح‌ مسلم‌
[۱۵] مسلم‌، الصحیح‌، ج۱، ص۲۱۹۲، به‌ کوشش‌ محمد فواد عبدالباقی‌، قاهره‌، ۱۹۵۵م‌.
نشان‌ می‌دهد که‌ ابن‌ اخوه‌ در نقل‌ و ثبت‌ اسناد چندان‌ به‌ ضوابط فنی‌ محدثان‌ مقید نبوده‌ است‌.


اگر بخواهیم‌ در مورد زمینه اصلی‌ کار ابن‌ اخوه‌ بر اساس‌ تنها منبع‌ موجود، یعنی‌ کتاب‌ِ معالم‌ القربة او اظهار نظر کنیم‌، باید بگوییم‌ نظری‌ فقه
[۱۶] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
[۱۷] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
تکیه‌ بر جوانب‌ وی‌ در عین‌ آگاهی‌ بر جوانب‌ عملی‌ فقه‌ داشته‌ است‌. ابن‌ اخوه‌ در کتاب‌ خود افزون‌ بر ارائه یک‌ آیین‌ نامه عملی‌ برای‌ گروه‌ها و اصناف‌ مختلف‌ مردم‌ که‌ موضوع‌ اصلی‌ کار او را تشکیل‌ می‌دهد، به‌ مناسبت‌ اطلاعاتی‌ کوتاه‌، اما قابل‌ ملاحظه‌ از دانشهای‌ عملی‌ِ زمان‌ خود در زمینه‌های‌ متنوع‌ به‌ دست‌ می‌دهد.
در این‌ کتاب‌ درباره مسائل‌ مربوط به‌ دانش‌ اقتصاد یعنی‌ کسب‌ و کار و پیمانه ‌ و ترازو و اوزان ‌ و مقادیر و نیز خواص‌ انواع‌ گیاهاندارویی ‌ و همچنین‌ علم‌ اجتماع ‌ یعنی‌ رفتار عمومی‌ مناسبات‌ مردم‌ با یکدیگر و حسن‌ معاشرت‌ و منع‌ از تجاوز و تعدی‌ افراد به‌ همدیگر و سرانجام‌ بهداشت ‌ عمومی‌ گفت‌ و گو شده‌ است‌.
[۱۸] جعفر شعار، مقدمه آیین‌ شهرداری‌، ج۱، ص۱۳، تهران‌، ۱۳۶۸ش‌.
حائز اهمیت‌ است‌ که‌ غالب‌ اطلاعات‌ موجود در این‌ کتاب‌ مطالبی‌ است‌ که‌ مؤلف‌ مستقیماً آموخته‌ و آن‌ را ثبت‌ نموده‌ است‌ نه‌ اینکه‌ از مآخذ پیشین‌ نقل‌ کرده‌ باشد. بجز آنچه‌ ذکر شد، اطلاعات‌ و گاهی‌ نکات‌ مختلفی‌ را می‌توان‌ در مورد مسائل‌ متنوع‌ اجتماعی‌ چون‌ پوشش‌ زنان ‌.
[۱۹] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۵۷، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
جایگاه‌ وعظ و وعاظ در میان‌ مردم‌
[۲۰] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۸۰، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
و نظایر آن‌ در لابه‌لای‌ مباحث‌ کتاب‌ ملاحظه‌ کرد.


تنها اثر شناخته شده ابن‌ اخوه‌ کتابی‌ در موضوع‌ حسبت‌ (ه م‌) است‌ که‌ در ۱۹۳۸م‌ به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌ بر اساس‌ ۴ نسخه خطی‌ و با عنوان‌ مَعالِم‌ُ القُرْبةِ فِی‌ اَحْکام‌ِ الحِسْبَة
[۲۱] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، ج۱، ص۸۳۳، استانبول‌، ۱۹۴۱م‌.
[۲۲] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، ج۱، ص۸۳۴، استانبول‌، ۱۹۴۱م‌.
گودفروا، به‌ همراه‌ ترجمه انگلیسی ‌ آن‌ در کمبریج‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ و ترجمه فارسی‌ آن‌ به‌ قلم‌ جعفر شعار با نام‌ آیین‌ شهرداری‌ در ۱۳۴۷ش‌ در تهران ‌ منتشر شده‌ است‌. گودفروا در طبقه‌بندی‌ آثار مربوط به‌ حسبت‌، کتاب‌ ابن‌ اخوه‌ را از گروه‌ آثار عملی‌ شرقی‌، دانسته‌ است‌.


کتاب‌ معالم‌ القربة اگرچه‌ در چند باب‌ آغازین‌ به‌ خصوص‌ باب‌ اول‌ با بخش‌ مربوط به‌ حسبت‌ از احکام‌ السلطانیة ماوردی‌
[۲۳] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۲۴۰-۲۵۹، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
و به‌ تبع‌ با بخش‌ مزبور از احکام‌ السلطانیة قاضی‌ ابویعلی‌
[۲۴] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۲۸۴- ۳۰۸، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
قرابت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ دارد و ابن‌ اخوه‌
[۲۵] محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۹، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
به‌ استفاده‌ از کتاب‌ ماوردی‌ تصریح‌ می‌کند، با اینهمه‌ نباید از نظر دور داشت‌ که‌ آثار ماوردی‌ و ابویعلی‌ نظری‌ بوده‌ و با اثر ابن‌ اخوه‌ اختلاف‌ اساسی‌ دارد. کتاب‌ معالم‌ القربة را می‌توان‌ ادامه‌ و تکمیل‌ کتاب‌ نهایة الرتبة فی‌ طلب‌ الحسبة عبدالرحمان‌ بن‌ نصر شیزری‌ (د ۵۸۹ق‌/۱۱۹۳م‌) دانست‌ که‌ در ۴۰ باب‌ تدوین‌ شده‌ بود
[۲۶] عبدالرحمان شیزری‌، نهایة الرتبة فی‌ طلب‌ الحسبة، ج۱، ص۱۵، به‌ کوشش‌ دکتر بازالعرینی‌، قاهره‌، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
[۲۷] لوی‌، روبن‌، مقدمه‌، ج۱، ص۱۵، نک: ابن‌ اخوه‌ (در همین‌ مآخذ).
. برخی‌ از محققان‌ با استناد به‌ نسخه‌های‌ موجود در استانبول ‌ و بیت‌ المقدس‌، کتاب‌ معالم‌ القربة را به‌ ماوردی‌ نسبت‌ داده‌اند، اما نظر به‌ اینکه‌ در زمان‌ ماوردی‌، چنانچه‌ از احکام‌ السلطانیة وی‌ و قرین‌ حنبلیش‌ قاضی‌ ابویعلی‌ بر می‌آید، علم‌ حسبت ‌ هنوز مراحل‌ اولیه خود را طی‌ می‌کرده‌ و مسائل‌ آن‌ جنبه نظری‌ داشته‌ است‌، نمی‌توان‌ این‌ انتساب‌ را پذیرفت‌.


(۱) محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
(۲) احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
(۳) ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان.
(۴) محمد ابویعلی‌، الاحکام‌ السلطانیة، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/ ۱۹۳۸م‌.
(۵) محمد بخاری‌، الصحیح‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/ ۱۹۸۶م‌.
(۶) حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، استانبول‌، ۱۹۴۱م‌.
(۷) جعفر شعار، مقدمه آیین‌ شهرداری‌، تهران‌، ۱۳۶۸ش‌.
(۸) عبدالرحمان شیزری‌، نهایة الرتبة فی‌ طلب‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ دکتر بازالعرینی‌، قاهره‌، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
(۹) لوی‌، روبن‌، مقدمه‌، نک: ابن‌ اخوه‌ (در همین‌ مآخذ).
(۱۰) علی‌ ماوردی‌، الاحکام‌ السلطانیة، قاهره‌: ۱۳۹۳ق‌/۱۹۷۳م‌.
(۱۱) مسلم‌، الصحیح‌، به‌ کوشش‌ محمد فواد عبدالباقی‌، قاهره‌، ۱۹۵۵م‌.
(۱۲) موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۵ق‌/۱۹۵۵م‌.


۱. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۹۴.
۲. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۴۰۲.
۳. احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۴۳۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
۴. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۳، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۵. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۸۱، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۶. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۰۹، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۷. احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۴۳۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
۸. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۳، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۹. احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۴۳۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/ ۱۹۷۶م‌.
۱۰. موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۲، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۵ق‌/۱۹۵۵م‌.
۱۱. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۵۷، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۱۲. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۱۳. محمد بخاری‌، الصحیح‌، ج۴، ص۳۱۵، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/ ۱۹۸۶م‌.
۱۴. محمد بخاری‌، الصحیح‌، ج۸، ص۳۸۰، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/ ۱۹۸۶م‌.
۱۵. مسلم‌، الصحیح‌، ج۱، ص۲۱۹۲، به‌ کوشش‌ محمد فواد عبدالباقی‌، قاهره‌، ۱۹۵۵م‌.
۱۶. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۱۷. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۱۸. جعفر شعار، مقدمه آیین‌ شهرداری‌، ج۱، ص۱۳، تهران‌، ۱۳۶۸ش‌.
۱۹. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۵۷، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۲۰. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۱۸۰، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۲۱. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، ج۱، ص۸۳۳، استانبول‌، ۱۹۴۱م‌.
۲۲. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، ج۱، ص۸۳۴، استانبول‌، ۱۹۴۱م‌.
۲۳. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۲۴۰-۲۵۹، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۲۴. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۲۸۴- ۳۰۸، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۲۵. محمد ابن‌ اخوه‌، معالم‌ القربة فی‌ احکام‌ الحسبة، ج۱، ص۹، به‌ کوشش‌ روبن‌ لوی‌، کمبریج‌، ۱۹۳۷م‌.
۲۶. عبدالرحمان شیزری‌، نهایة الرتبة فی‌ طلب‌ الحسبة، ج۱، ص۱۵، به‌ کوشش‌ دکتر بازالعرینی‌، قاهره‌، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۲۷. لوی‌، روبن‌، مقدمه‌، ج۱، ص۱۵، نک: ابن‌ اخوه‌ (در همین‌ مآخذ).



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ضیاءالدین ابناحمر»، ج۲، ص۸۷۱.    






جعبه ابزار