إِکتِساب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اکتساب: (بَلی مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً)«اکتساب» از مادّه
«کسب» به معنای تحصیل کردن و به دست آوردن است؛ و مفهوم وسیعی دارد که هم کوشش‌های اختیاری را شامل می‌شود و هم آنچه را که
انسان به وسیله ساختمان طبیعی خود می‌تواند به دست بیاورد.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
اکتساب:
(بَلَى مَن كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ) (آرى، كسانى كه مرتكب
گناه شوند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتشند؛ و جاودانه در آن خواهند بود.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان کسب سیئه را به تحصیل و انجام گناه گرفته و آنرا با احاطه خطیئه بمنزله کلمه جامعی برای هر فکر و عملی که خلود در آتش بیاورد، معنا کرده است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(وَ لاَ تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَ لِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ وَ اسْأَلُواْ اللّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا) (امتيازات و برتری‌هايى را كه خداوند براى بعضى از شما بر بعضى ديگر قرار داده آرزو نكنيد. اين تفاوت‌هاى طبيعى و حقوقى، براى حفظ نظام زندگى شماست. با اين حال، مردان به سبب آنچه به دست مى‌آورند نصيبى دارند، و زنان نيز نصيبى؛ و نبايد حقوق هيچ يک پايمال گردد. و از
فضل خدا، براى رفع تنگناها استمداد جوييد؛ زيرا خداوند به هر چيز داناست.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
راغب اصفهانی یادآور شده که کلمه (
اکتساب) در بدست آوردن فایده‌ای استعمال می‌شود که انسان خودش از آن استفاده کند، و معنای کلمه (
کسب) از معنای
اکتساب عمومی‌تر است، هم آنرا شامل می‌شود و هم آنچه را که برای غیر بدست می‌آورد. مراد از
اکتساب در آیه نوعی حیازت و اختصاص دادن به خویش است، اعم از این که این اختصاص دادن به وسیله عمل اختیاری باشد، نظیر
اکتساب از راه صنعت، و یا حرفه و یا به غیر عمل اختیاری، لیکن بالآخره منتهی شود به صفتی که داشتن آن صفت باعث این اختصاص شده باشد، مانند مرد بودن
مرد، و زن بودن
زن.
پیشوایان علم لغت، هر چند که درباره دو واژه
کسب و
اکتساب گفته‌اند که هر دو مختصند بدان جایی که عمل به اختیار آدمی انجام شود، لیکن این تفاوت را بین دو واژه گذاشته‌اند که در کلمه (
کسب) معنای جمع کردن خوابیده، و بسیار می‌شود که کلمه (
اکتساب) در امور غیر اختیاری استعمال می‌شود، مثلا می‌گویند (فلانی با خوشگلی خود شهرت
اکتساب می‌کند، و از این قبیل تعبیرات)، و در آیه مورد بحث بعضی از مفسرین
اکتساب را به همین معنا تفسیر کرده‌اند ولی به نظر ما اگر در آیه این معنا را می‌دهد، از باب استعمال حقیقی نیست، بلکه مجازی و از باب تشبیه و استعاره است. و اما این‌که مراد از
اکتساب در آیه شریفه آن چیزی باشد که آدمی با عمل خود به دست آورد، و در نتیجه معنای آیه چنین شود، آرزو مکنید آنچه را که مردم با صنعت و یا حرفه‌ای که دارند به دست آورده‌اند، چون مردان از آنچه با عمل خود به دست می‌آورند نصیب دارند، و زنان نیز از آنچه با کار خود به دست می‌آورند بهرمند هستند. این معنا هر چند که فی‌نفسه معنایی درست است، لیکن باعث می‌شود که دایره معنای آیه تنگ شود، و از این گذشته رابطه‌اش با آیات
ارث و
نکاح قطع گردد. و به هر حال پس معنای آیه بنا بر بیانی که کردیم این می‌شود: (آرزو مکنید که شما نیز آن برتری‌ها و مزایای مالی و غیر مالی که دیگران دارند و خدای تعالی یکی از دو طایفه شما مردان و زنان را به آن اختصاص داده به شما نیز بدهد، و خلاصه مردان آرزو نکنند ای کاش مزایای زنان را می‌داشتند، و زنان نیز آرزو نکنند ای کاش مزایای مردان را می‌داشتند) برای این‌که این فضیلت بدون جهت به صاحبان آن داده نشده، یا صاحب فضیلت آن را با نفسیت اجتماعی خود به دست آورده، و یا با عمل اختیاریش یعنی تجارت و امثال آن، و معلوم است که هر کس هر چیز را
کسب کند از آن بهره‌ای خواهد داشت، و هر کس هر بهره‌ای دارد به خاطر
اکتسابی است که کرده.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اکتساب»، ص۶۲.
