أُمُّ الکِتاب (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أُمُّ الکِتاب (به همزه مضموم و میم مضموم و کسر کاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای
کتاب مبین و
لوح محفوظ است.
(يَمْحُو اللّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتابِ) (
خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد ثابت نگه مى‌دارد؛ و «ام‌الكتاب» (لوح محفوظ) نزد اوست.)
(إِنّا جَعَلْناهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ• وَ إِنَّهُ فی أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكيمٌ) (كه ما آن را قرآنى
فصیح و گويا قرار داديم، تا شما آن را به خوبى درك كنيد و اين قرآن در لوح محفوظ نزد ما والا و استوار است!)
(إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَريمٌ • فی كِتابٍ مَّكْنُونٍ) (كه آن،
قرآن پرارزشى است كه در كتاب محفوظى جاى دارد)
(بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجيدٌ • فی لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ) (اين آيات
سحر نيست، بلكه قرآن با عظمت است كه در لوح محفوظ جاى دارد.)
(مِنْهُ آياتٌ مُّحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ) (كه بخشى از آن، آيات «
محکم» (صريح و روشن) است كه اساس اين كتاب مى‌باشد.)
راجع به
آیه دوم و سوم و چهارم در «
امّ» به طور تفصیل صحبت شده است و «اُمُ الْکِتابِ... - کِتابٍ مَکْنُونٍ-... لَوْحٍ مَحْفُوظٍ» یک چیز هستند و همان کتاب مبین است که قبلا گفته شد. راجع به آیه اول در «
اجل معلّق» مفصّلا بحث کردیم که مراد از امّ الکتاب ظاهرا علت و ریشه است و نیز احتمال دادیم که شاید کتاب به معنای مصدری باشد و بعید نیست که امّ الکتاب در این آیه همان امّ الکتاب در آیه دوم باشد آن وقت عین کتاب مبین و کتاب مکنون و لوح محفوظ خواهد بود. در
تفسیر عیاشی ذیل این آیه از
حضرت باقر (علیه‌السّلام) نقل شده:
«اِنَّ اللَّهَ لَمْ یَدَعْ شَیْئاً کَانَ اَوْ یَکُونُ اِلَّا کَتَبَهُ فِی کِتَابٍ فَهُوَ مَوْضُوعٌ بَیْنَ یَدَیْهِ یَنْظُرُ اِلَیْه فَمَا شَاءَ مِنْهُ قَدَّمَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ اَخَّرَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ مَحَی وَ مَا شَاءَ مِنْهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَاْ لَمْ یَکُنْ.» در روایت دیگر از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده:
«اِنَّ اللَّهَ کَتَبَ کِتَاباً فِیهِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ...» (وَ ما كانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتابٌ) (و هيچ پيامبرى نمى‌توانست
معجزه‌ای بياورد مگر به اذن خدا و براى هر سرنوشتى موعد مقررى است.)
در «اجل معلّق»
توضیح داده شد که مراد از کتاب در این آیه
شریعت است.
(وَ ما كانَ هَذا الْقُرْآنُ أَن يُفْتَرَى مِن دُونِ اللّهِ وَ لَكِن تَصْديقَ الَّذی بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصيلَ الْكِتابِ لا رَيْبَ فيهِ مِن رَّبِّ الْعالَمينَ) (ممكن نبود كه اين قرآن بدون
وحی الهی به خدا نسبت داده شود؛ بلكه با
کتب آسمانی پيشين هماهنگ است و شرح و تفصيل كتاب الهى است؛ كه هيچ شكى در آن نيست، و از سوى پروردگار جهانيان است.)
ظاهرا مراد از «الکتاب» جنس کتب آسمانی است و قرآن مجید تفصیل اجمال آنهاست یعنی: این قرآن ساخته نیست بلکه تصدیق
تورات و
انجیلی است که پیش از آنند و تفصیل کتاب‌های گذشته است و این نشان می‌دهد که مجملات شرایع گذشته را قرآن مجید تفصیل می‌دهد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ام الکتاب»، ج۶، ص۸۶-۸۷.
