أُمّ - به ضم الف (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أُمّ (به ضم الف و تشدید میم) یکی از مفردات
نهج البلاغه، به معنای
مادر،
اصل و پایه می‌باشد.
در بیان
حضرت علی (علیه‌السلام) ضمن دربرداشتن همین معنا، در خصوص نهراسیدن از
مرگ و انتقاد به دنیاگرایی
طلحه و
زبیر بکار رفته است.
أُمّ به معنای مادر، اصل و پایه می‌باشد.
لذا باید دانست آن
مشترک معنوی است و معنی جامع آن، همان اصل و پایه است.
امام (علیه‌السلام) در موارد گوناگونی از این واژه استفاده نموده است که برخی از آن موارد عبارتند از:
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره خودش فرموده است:
«وَ اللهِ لاَبْنُ أَبي طالِب آنَسُ بالمَوْتِ مِنَ الطِّفْلِ بِثَدْي أُمِّهِ.» «به
خدا قسم پسر ابی‌طالب به
مرگ مأنوس‌تر است از بچه به
پستان مادرش.»
همچنین ایشان (علیه‌السلام) درباره دنیاگرایی طلحه و زبیر و
ناکثین بیعتش فرموده است:
«يَرْتَضِعونَ أُمّاً قَدْ فَطَمَتْ، وَ يُحْيونَ بِدْعَةً قَدْ أُميتَتْ.» «از مادری
شیر می‌خواهند که بچه‌اش را از شیر بریده و زنده می‌کنند بدعتی را که مرده است.»
(شرح‌های خطبه:
)
محمد عبده گوید: «یرتضعون اما...» مثل است درباره آنان‌که چیزی را بعد از گذشتن وقتش می‌طلبند.»
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره دلسوزى خويش فرموده:
«وَيْلُ امِّهِ.» «ويل امّه» يعنى واى بر مادر او.»
این معنا در «
کیل» گذشت.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در نامه‌ای ضمن شکایت از قریش، به برادرش
عقیل نوشته است:
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) را برادر خود خوانده است به عبارت «ابن امّی» چنان‌که می‌فرماید:
«فَإِنَّهُمْ قَدْ أَجْمَعوا عَلَى حَرْبي كَإِجماعِهِمْ عَلَى حَرْبِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله) قَبْلي، فَجَزَتْ قُرَيْشاً عَنّي الْجَوازي! فَقَدْ قَطَعوا رَحِمي، وَ سَلَبوني سُلْطانَ ابْنِ أُمّي.» «آن‌ها به
جنگ من گرد آمدند چنان‌که قبل از من به جنگ
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، از جانب من مکافات‌ها به
قریش کیفر دهند، که
رحم مرا
قطع کرده و
حکومت پسر مادرم را از من گرفتند.»
محمد عبده در شرح آن گفته:
فاطمه بنت اسد مادر آن حضرت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) را در دامن خود تربیت کرد، و آن حضرت (علیه‌السلام) درباره وی می‌فرمود: «فاطمة امّی بعد امیّ ...»
فاطمه بعد از مادر اصلیم مادر من است.
ابن میثم وجه دیگری را بیان کرده و قول محمد عبده را با عنوان «قیل» نقل کرده است.
ولی ظاهرا قول محمد عبده قابل پذیرش‌تر است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) با این کلمه در صدد تبیین قرابت کاملش به آن حضرت می‌باشد که ظاهرا در نهج البلاغه «امّ» بغیر معنی مادر نیامده است.
مواردی متعدد از این مادّه در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ام»، ص۷۵-۷۶.
