• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

أُمّ (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





أُمّ (به‌ ضم الف و تشدید میم) یکی از مفردات نهج البلاغه، به معنای مادر، اصل و پایه می‌باشد.
در بیان حضرت علی (علیه‌السلام) ضمن دربرداشتن همین معنا، در خصوص نهراسیدن از مرگ و انتقاد به دنیاگرایی طلحه و زبیر بکار رفته است.



أُمّ به معنای مادر، اصل و پایه می‌باشد.
لذا باید دانست آن مشترک معنوی است و معنی جامع آن، همان اصل و پایه است.


امام (علیه‌السلام) در موارد گوناگونی از این واژه استفاده نموده است که برخی از آن موارد عبارتند از:


۲.۱ - أُمِّهِ - خطبه ۵ (نترسیدن از مرگ)

امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره خودش فرموده است:
«وَ اللهِ لاَبْنُ أَبي طالِب آنَسُ بالمَوْتِ مِنَ الطِّفْلِ بِثَدْي أُمِّهِ
«به خدا قسم پسر ابی‌طالب به مرگ مأنوس‌تر است از بچه به پستان مادرش.»

۲.۲ - أُمّاً - خطبه ۲۲ (دنیاگرایی)

همچنین ایشان (علیه‌السلام) درباره دنیاگرایی طلحه و زبیر و ناکثین بیعتش فرموده است:
«يَرْتَضِعونَ أُمّاً قَدْ فَطَمَتْ، وَ يُحْيونَ بِدْعَةً قَدْ أُميتَتْ.»
«از مادری شیر می‌خواهند که بچه‌اش را از شیر بریده و زنده می‌کنند بدعتی را که مرده است.» (شرح‌های خطبه: )
محمد عبده گوید: «یرتضعون اما...» مثل است درباره آنان‌که چیزی را بعد از گذشتن وقتش می‌طلبند.»


۲.۳ - امِّهِ - خطبه ۷۰ (درباره دلسوزی)

حضرت علی (علیه‌السلام) درباره دلسوزى خويش فرموده:
«وَيْلُ امِّهِ
«ويل امّه» يعنى واى بر مادر او.» این معنا در «کیل» گذشت.


۲.۴ - أُمّي - نامه ۳۶ (نامه به عقیل)

امام (صلوات‌الله‌علیه) در نامه‌ای ضمن شکایت از قریش، به برادرش عقیل نوشته است: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را برادر خود خوانده است به عبارت «ابن امّی» چنان‌که می‌فرماید:
«فَإِنَّهُمْ قَدْ أَجْمَعوا عَلَى حَرْبي كَإِجماعِهِمْ عَلَى حَرْبِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله) قَبْلي، فَجَزَتْ قُرَيْشاً عَنّي الْجَوازي! فَقَدْ قَطَعوا رَحِمي، وَ سَلَبوني سُلْطانَ ابْنِ أُمّي
«آن‌ها به جنگ من گرد آمدند چنان‌که قبل از من به جنگ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، از جانب من مکافات‌ها به قریش کیفر دهند، که رحم مرا قطع کرده و حکومت پسر مادرم را از من گرفتند.»
محمد عبده در شرح آن گفته: فاطمه بنت اسد مادر آن حضرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را در دامن خود تربیت کرد، و آن حضرت (علیه‌السلام) درباره وی می‌فرمود: «فاطمة امّی بعد امیّ ...» فاطمه بعد از مادر اصلیم مادر من است.
ابن میثم وجه دیگری را بیان کرده و قول محمد عبده را با عنوان «قیل» نقل کرده است.
ولی ظاهرا قول محمد عبده قابل پذیرش‌تر است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) با این کلمه در صدد تبیین قرابت کاملش به آن حضرت می‌باشد که ظاهرا در نهج البلاغه «امّ» بغیر معنی مادر نیامده است.

مواردی متعدد از این مادّه در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است.


۱. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۸۵.    
۲. قزوینی رازی، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغه، ج۱، ص۲۴.    
۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۵۱، خطبه ۵.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۳۶، خطبه ۵.    
۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۲، خطبه ۶.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۵.    
۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۷۸.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۷۹.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱، ص۴۴۵.    
۱۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۷۱.    
۱۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۲۱۸.    
۱۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۶۸، خطبه۲۲.    
۱۳. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۵۵، خطبه۲۲.    
۱۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۶۳، خطبه۲۲.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۹، خطبه۲۲.    
۱۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۶۶۱.    
۱۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۶۶۸.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۲، ص۳۳-۳۴.    
۱۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۱.    
۲۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۰۴.    
۲۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۳۰، خطبه ۷۰.    
۲۲. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۱۱۶، خطبه ۶۹.    
۲۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۰۰، خطبه ۷۱.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۳۵، خطبه ۷۱.    
۲۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۱۶.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۲۰.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۳، ص۱۶۴.    
۲۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۰۸.    
۲۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۱۲۷.    
۳۰. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۶۲، نامه ۳۶.    
۳۱. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۶۸، نامه ۳۶.    
۳۲. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۰۹، نامه ۳۶.    
۳۳. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۳۹، نامه ۳۶.    
۳۴. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۲۳.    
۳۵. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۲۶.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین، ج۱۰، ص۶۴.    
۳۷. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۶۱.    
۳۸. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۴۸.    
۳۹. عبده، محمد، نهج البلاغة، ج۳، ص۶۸، مطبعة الإستقامة، بی‌جا، بی‌تا.    
۴۰. بحرانی، ابن میثم، شرح نهج البلاغه ابن هیثم، ج۵، ص۸۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ام»، ص۷۵-۷۶.    






جعبه ابزار