أصول الفقه (محمدعلی اراکی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «
اصول الفقه »، به
زبان عربی ، اثر
آیة الله العظمی اراکی است.
کتاب، از دقت و استواری فراوانی بهره‌مند است. مؤلف، در تمام کتاب کوشیده تا از بحث‌هایی که صرفا قیل و قال بوده و هیچ نتیجه عملی بر آنها مترتب نیست،
پرهیز نماید. تمام سه جلد این کتاب در
زمان حیات مرحوم
حاج شیخ عبد الکریم حائری نوشته شده است و اکثر مطالبی که از استاد خود نقل می‌کند از مجلس درس استاد است و لذا گاهی به تفاوت مجلس درس استاد با نوشته‌های وی اشاره می‌کند و گاهی می‌فرماید: قبلا نظر مبارک در مسئله چنین بوده و اکنون تغییر عقیده داده است و از این جهت کتاب ارزش فراوانی یافته است.
کتاب، در سه جلد تنظیم شده است. مؤلف، بسیار کم به نقل اقوال پرداخته و از این جهت، کاملا تحت تاثیر مرحوم حاج شیخ عبد الکریم بوده است.
جلد اول کتاب، شامل یک مقدمه و شش مقصد می‌باشد. مقدمه کتاب از بحث
وضع شروع شده و با بحث
مشتق پایان می‌یابد.
به نظر مولف، مفهوم
مشتق مفهوم واحد بسیطی است و دلیل آن تبادر قطعی است، چون وقتی به خود مراجعه می‌کنیم بالوجدان درمی یابیم مفهومی را که مثلا از لفظ ضارب و قائم
انتزاع می‌کنیم، مفهوم واحدی است که در آن
مفهوم ،
ذات ،
وصف و اتصاف مندمج است، نه اینکه سه مفهوم جداگانه به نحو تفصیل باشد، همان طوری که مفهوم
انسان ، مفهوم واحدی است که در آن، مفاهیم
حیوان و
ناطق اندراج دارند.
مؤلف بعد از دفع وهم در باره مشتق، شروع به مقاصد کتاب می‌کند که به آنها اشاره می‌شود:
مقصد اول، در اوامر است:
مختار مؤلف آن است که مفاد صیغه امر به
انصراف اطلاقی، همان اراده مطلقه است که مسمی به وجوب است.
مقصد دوم، در نواهی است: در این فصل، ماده نهی و صیغه آن، اجتماع امر و نهی، نهی از شی ء و اقتضای
فساد و تنبیهات آن مورد بحث واقع می‌شود.
مقصد سوم، در باره مفاهیم است: این مقصد، شامل
مفهوم شرط ،
وصف ،
غایت و
استثناء می‌باشد.
مقصد چهارم، در
عام و خاص است: ابتدا مفهوم عام تعریف می‌شود، سپس نکره واقعه در سیاق نفی یا نهی بررسی می‌شود، آن گاه عام و خاص متعاقبین و متقارنین مورد بحث قرار می‌گیرد.
مقصد پنجم، در
مطلق و مقید و
مجمل و مبین است: بر اساس قول مشهور، حمل مطلق بر اطلاق
متوقف بر احراز
مقدمات حکمت است، ولی بر اساس
مختار مؤلف
متوقف بر احراز اراده اصلیه می‌باشد.
مقصد ششم، در امارات معتبره است: این مقصد از
احکام قطع شروع شده و تا پایان بحث دلیل
انسداد ، جلد اول کتاب، پایان یافته است.
شایان توجه اینکه چون مؤلف در جلد اول صفحه ۵۵۲ فرموده است که ما قبلا موضوع
علم اصول را بیان کردیم معلوم می‌شود که این بحث مهم کتاب را ناشر حذف کرده و یا در جای خود نیاورده است.
مؤلف، در این کتاب سه جلدی، دو دوره
اصول فقه را نوشته‌اند. جلد دوم کتاب، ادامه همان بحث دوره اول است که از بحث
برائت شروع شده و تا پایان بحث
تعادل و تراجیح را دارد
و سپس در ادامه همان جلد دوم، به مبحث
استصحاب برگشته و برخی از عبارت‌های آن نیز تکراری است
و جلد سوم کتاب که از ابتدای
علم اصول که همان بحث از تعریف و موضوع است شروع و سپس بحث
وضع در جلد اول و سوم تکرار شده و در صفحه ۳۹۶ جلد سوم فرموده: این قسمت، در روز دوشنبه ۲۷ شوال
سال ۱۳۴۴ ق، نوشته شده و از صفحه ۳۹۷ دوباره به بحث از
امارات پرداخته است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
