• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیه بیعت رضوان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیه بیعت گروهى از یاران پیامبر با ایشان براى جنگ با کفار مکه قبل از صلح حدیبیه را آیه بیعت رضوان گویند.


آیه ۱۸ سوره فتح " آیه بیعت " یا " بیعت رضوان " نام دارد: «لقد رضى الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة فعلم ما فى قلوبهم فانزل السکینة علیهم و اثابهم فتحاً قریباً»
[۱] فتح/سوره۴۸، آیه۱۸.    
به راستى که خداوند از مؤمنان آن گاه که با تو در زیر آن درخت بیعت کردند، خشنود شد؛ و دانست که در دل هایشان چیست . و آن گاه آرامش (خود) را بر آنان نازل کرد و به پیروزى اى نزدیک پاداششان داد ".
این آیه گویای خشنودی خداوند از مؤمنان صادق در بیعت با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. از آن‌جا که در این آیه از مؤمنان اظهار رضایت شده، آن را «آیه رضوان» گفته‌اند:
[۲] تفسیر قمی، ج۲، ص۳۱۴.    
[۳] الاصفی، ج۲، ص۱۱۸۱.    
[۴] بحارالانوار، ج۲۰، ص۳۵۴.    


برخى نیز آیه ۱۰ سوره فتح
[۵] فتح/سوره۴۸، آیه۱۰.    
را آیه بیعت رضوان دانسته اند، ولى صحیح تر این است که آیه ۱۸ سوره فتح
[۶] فتح/سوره۴۸، آیه۱۸.    
را که با قرینه هایى به بیعت رضوان اشاره کرده است، آیه بیعت رضوان بدانیم.
[۷] کشف الاسرار میبدی، ج۹، ص۲۳۴.
چون این آیه بیانگر "بیعت رضوان"(بیعت خشنودى خداوند) است، بدین خاطر به آن، "آیه بیعت رضوان" مى گویند.

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در ذی قعده سال ششم هجرت پیغمبر اکرم(ص) به دنبال خوابی که دیده بود، همراه برخی مسلمانان که شمار آنان را ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ تن نوشته‌اند،
[۸] الطبقات، ج۲، ص۷۳.    
[۹] تاریخ طبری، ج۲، ص۲۷۱.    
به قصد زیارت خانه خدا و انجام مناسک حج عازم مکه شد.
[۱۰] السیرة النبویه، ج۳، ص۷۷۴.    
[۱۱] تاریخ خلیفه، ص۳۶.
[۱۲] المعارف، ص۱۶۲.
چون به حدیبیه در نه میلی مکه رسیدند،
[۱۳] السیرة النبویه، ج۳، ص۷۷۵.    
[۱۴] الطبقات، ج۲، ص۷۳.    
[۱۵] معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۹.    
مشرکان قریش راه را بر آنان بستند و از ورودشان به مکه جلوگیری کردند. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم خراش بن خزاعی را به سوی مشرکان قریش فرستاد تا به آنان بگوید که مسلمانان برای زیارت خانه خدا آمده‌اند و در پی جنگ نیستند. مشرکان شتر قاصد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را پی کرده، او را بازگرداندند.
[۱۶] الکامل، ج۲، ص۲۰۳.    
[۱۷] المنتظم، ج۳، ص۲۶۹.    
سپس عثمان برای رساندن پیام به مکه فرستاده شد.
[۱۸] المغازی، ج۲، ص۶۰۰.    
[۱۹] المنتظم، ج۳، ص۲۶۹.    
تاخیر سه روزه عثمان موجب شایعه قتل وی شد.
[۲۰] تاریخ طبری، ج۲، ص۲۷۹.    
[۲۱] الکامل، ج۲، ص۲۰۳.    
با انتشار این شایعه، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم زیر درختی
[۲۲] لسان العرب، ج۷، ص۴۲۰.    
[۲۳] لغت نامه، ج۸، ص۱۲۱۲۹.
به نام سمره
[۲۴] جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۳.
[۲۵] البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.    
با اصحاب خویش بیعت کرد
[۲۶] السیرة النبویه، ج۳، ص۷۸۰.    
[۲۷] عیون الاثر، ج۲، ص۱۱۹.    
که با مشرکان بجنگند و کسی از جنگ نگریزد.
[۲۸] الروض الانف، ج۶، ص۴۶۰.    
[۲۹] عیون الاثر، ج۲، ص۱۱۹.    
بدین‌رو این پیمان بیعت رضوان، بیعت شجره، یا بیعت حدیبیه نامیده می‌شود.
[۳۰] جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۰.
[۳۱] مجمع البیان، ج۹، ص۱۹۴.    
خداوند با نزول آیه رضوان خشنودی خویش را از آن مؤمنان بیان کرد.

افزون بر خشنودی خداوند از مؤمنان که آن را به معنای پاداش آنان دانسته‌اند،
[۳۲] البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.    
[۳۳] المیزان، ج۱۸، ص۲۸۴.    
چند مطلب دیگر در این آیه بیان شده است: ۱. علم خداوند به نیت مؤمنان. گفته‌اند مراد از «ما فی قلوبهم» در آیه، حسن نیت و صدق در بیعت
[۳۴] جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.
[۳۵] روض الجنان، ج۱۷، ص۳۳۷.
[۳۶] المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.    
یا ایمان و دوستی دین
[۳۷] البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.    
یا غیرت و تصمیم بر سازش نکردن در برابر مشرکان است.
[۳۸] روح المعانی، ج۲۵، ص۱۶۳.
۲. نزول سکینه و آرامش در قلب مؤمنان و ثبات بر دین،
[۳۹] جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.
از دیگر پاداش‌های نیک به بیعت‌کنندگان است. ۳. بشارت به فتح و پیروزی در آینده‌ای نزدیک که مقصود از آن را فتح خیبر،
[۴۰] التفسیر الکبیر، ج۲۸، ص۹۶.    
[۴۱] البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۳.    
[۴۲] المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.    
فتح مکه
[۴۳] جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.
[۴۴] روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۴.
یا فتح هجر
[۴۵] روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۵.
(بحرین) دانسته‌اند.

برخی از مفسران اهل سنت ذیل آیه رضوان روایتی از رسول خدا نقل کرده‌اند که هیچ یک از بیعت‌کنندگان پیمان رضوان یا اصحاب شجره به تعبیر مورخان، وارد جهنم نمی‌شود.
[۴۶] الدر المنثور، ج۶، ص۶۸.
بر پایه روایتی دیگر از آن حضرت، بیعت‌کنندگان در پیمان رضوان بهترین افراد روی زمین هستند.
[۴۷] صحیح البخاری، ج۵، ص۶۶.
[۴۸] الدر المنثور، ج۶، ص۶۸.
از این‌رو، به گفته آلوسی، دوستی و تکریم بیعت‌کنندگان رضوان و نیز خشنودی از آنان، بر مسلمانان لازم است.
[۴۹] روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۳.


اما بر پایه نقل ابن عباس در تفسیر «فعلم ما فی قلوبهم فانزل السکینة علیهم» سکینه و آرامش تنها بر آن دسته از بیعت‌کنندگان پیمان رضوان نازل شد که خداوند از وفای آنان به عهد و پیمانشان آگاه بود.
[۵۰] الدر المنثور، ج۶، ص۶۶.
بر این اساس، روایت نقل شده از ابن عباس روایت‌های پیشین را تخصیص می‌زند؛ بدین معنا که تنها آن دسته از بیعت‌کنندگان پیمان رضوان وارد جهنم نمی‌شوند که مشمول آرامش الهی شده باشند، نه همه آنان. دلیل این مطلب آیه ۱۰ همین سوره است که بیعت با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به منزله بیعت با خدا، و بیعت‌شکنی با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را بیعت‌شکنی با خدا دانسته و بشارت پاداش را تنها به کسانی داده که بر پیمان خویش وفادار بمانند:
[۵۱] المیزان، ج۱۸، ص۲۹۲.    
«ان الذین یبایعونک انما یبایعون الله ید الله فوق ایدیهم فمن نکث فانما ینکث علی نفسه ومن اوفی بما عاهد علیه الله فسیؤتیه اجرا عظیما».
[۵۲] فتح/سوره۴۸، آیه۱۰.    
این آیه در چینش آیات این سوره، پیش از آیه رضوان قرار گرفته؛ اما از حیث نزول پس از آن نازل شده است. از این جهت به آن آیه شرط گفته‌اند که رضایت خداوند از بیعت‌کنندگان را به عدم مخالفت با پیامبر و وفا به عهد و پیمانشان با ایشان مشروط می‌کند.
[۵۳] تفسیر قمی، ج۲، ص۳۱۵.    
نیز گفتار برخی از بیعت‌کنندگان رضوان مؤید این است که آنان پس از بیعت رضوان اعمالی مرتکب شدند که خود از آینده خویش در هراس بودند. براء بن عازب که یکی از آنان بود، در پاسخ کسی که او را به سبب شرکت در بیعت رضوان آسوده خاطر می‌پنداشت، گفت: کسی نمی‌داند که شرکت‌کنندگان در بیعت رضوان، پس از آن، چه کارهایی کردند و چه انحراف‌هایی در دین پدید آوردند.
[۵۴] صحیح البخاری، ج۵، ص۶۶.



مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج۲۲، ص۶۵.    
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج۲۲، ص۴۳-۴۴.    

(۱) الاصفی، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ق.)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۸ق.
(۲) بحار الانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
(۳) البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی (م. ۷۵۴ق.)، به کوشش عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
(۴) تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق.)، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۵) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
(۶) تفسیر القمی، القمی (م. ۳۰۷ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
(۷) التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق.
(۸) جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
(۹) الدر المنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
(۱۰) روح المعانی، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق.)، به کوشش محمد حسین، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۱۱) الروض الانف، السهیلی (م. ۵۸۱ق.)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
(۱۲) روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م. ۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
(۱۳) السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۸-۲۱۳ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
(۱۴) صحیح البخاری، البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
(۱۵) الطبقات الکبری، ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۱۶) عیون الاثر، ابن سید الناس (م. ۷۳۴ق.)، بیروت، مؤسسة عزالدین، ۱۴۰۶ق.
(۱۷) الکامل فی التاریخ، ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
(۱۸) لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
(۱۹) لغت نامه، دهخدا (م. ۱۳۳۴ش.) و دیگران، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
(۲۰) مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق.
(۲۱) المعارف، ابن قتیبه (م. ۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش.
(۲۲) معجم البلدان، یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
(۲۳) المغازی، الواقدی (م. ۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
(۲۴) المنتظم، ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
(۲۵) المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.
(۲۶) منصور، عبدالحمیدیوسف، نیل الخیرات فى القراءات العشرة، ج۱۸، ص۲۸۴.
(۲۷) سبحانی، جعفر، الایمان والکفرفى الکتاب والسنة، ج۱، ص۲۴۶.

۱. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۱۸.    
۲. ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۱۴.    
۳. ↑ الاصفی، ج۲، ص۱۱۸۱.    
۴. ↑ بحارالانوار، ج۲۰، ص۳۵۴.    
۵. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۱۰.    
۶. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۱۸.    
۷. ↑ کشف الاسرار میبدی، ج۹، ص۲۳۴.
۸. ↑ الطبقات، ج۲، ص۷۳.    
۹. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۷۱.    
۱۰. ↑ السیرة النبویه، ج۳، ص۷۷۴.    
۱۱. ↑ تاریخ خلیفه، ص۳۶.
۱۲. ↑ المعارف، ص۱۶۲.
۱۳. ↑ السیرة النبویه، ج۳، ص۷۷۵.    
۱۴. ↑ الطبقات، ج۲، ص۷۳.    
۱۵. ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۹.    
۱۶. ↑ الکامل، ج۲، ص۲۰۳.    
۱۷. ↑ المنتظم، ج۳، ص۲۶۹.    
۱۸. ↑ المغازی، ج۲، ص۶۰۰.    
۱۹. ↑ المنتظم، ج۳، ص۲۶۹.    
۲۰. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۷۹.    
۲۱. ↑ الکامل، ج۲، ص۲۰۳.    
۲۲. ↑ لسان العرب، ج۷، ص۴۲۰.    
۲۳. ↑ لغت نامه، ج۸، ص۱۲۱۲۹.
۲۴. ↑ جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۳.
۲۵. ↑ البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.    
۲۶. ↑ السیرة النبویه، ج۳، ص۷۸۰.    
۲۷. ↑ عیون الاثر، ج۲، ص۱۱۹.    
۲۸. ↑ الروض الانف، ج۶، ص۴۶۰.    
۲۹. ↑ عیون الاثر، ج۲، ص۱۱۹.    
۳۰. ↑ جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۰.
۳۱. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۹۴.    
۳۲. ↑ البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.    
۳۳. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۲۸۴.    
۳۴. ↑ جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.
۳۵. ↑ روض الجنان، ج۱۷، ص۳۳۷.
۳۶. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.    
۳۷. ↑ البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.    
۳۸. ↑ روح المعانی، ج۲۵، ص۱۶۳.
۳۹. ↑ جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.
۴۰. ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۸، ص۹۶.    
۴۱. ↑ البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۳.    
۴۲. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.    
۴۳. ↑ جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.
۴۴. ↑ روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۴.
۴۵. ↑ روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۵.
۴۶. ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۶۸.
۴۷. ↑ صحیح البخاری، ج۵، ص۶۶.
۴۸. ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۶۸.
۴۹. ↑ روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۳.
۵۰. ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۶۶.
۵۱. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۲۹۲.    
۵۲. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۱۰.    
۵۳. ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۱۵.    
۵۴. ↑ صحیح البخاری، ج۵، ص۶۶.


دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «آیه رضوان».    
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.    


رده‌های این صفحه : اسامی آیات و سور | قرآن شناسی
جعبه ابزار